~ Orthodox Theological Digital Library I.M.D. ~

Σύνορο, Η ορθοδοξία και ο εθνικισμός, τχ. 38 (1966), σσ. 89

Ένα μεγάλο αφιέρωμα στην σχέση ορθοδοξίας και εθνικισμού περιλαμβάνεται στις σελίδες του τεύχου 38 του περιοδικού. Ο Αμ. Αλιβιζάτος ανοίγει το αφιέρωμα με το κείμενό του «Ο πόνος της Ορθοδοξίας» στο οποίο επειχειρεί μια σύντομη αναδρομή στις σχέσει εθνικισμού και εκκλησίας από την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου έως σήμερα. Στην ίδια ιστορική διάσταση του προβλήματος αναφέρεται και το δεύτερο δημοσιευμένο δοκίμιο που γράφει ο Ε. Χρυσός και φέρει τον τίτλο «ορθοδοξία και εθνικισμός – μια σύντομος συμβολή εις την ιστορίαν του προβλήματος».

Ο Γ. Θεοτοκάς στο κείμενό του «η εκκλησία και το έθνος» συνεχίζει καταγράφοντας την σχέση εκκλησίας και εθνικισμού κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας αλλά και της περιόδου της μετάβασης από τον 19^ο στον εικοστό αιώνα.

Ο Χρ. Γιανναράς βλέπει στο κείμενό του «η απόφαση DeOecumenismo: και ο εθνικισμός της ορθοδοξίας» τις θεολογικές και ιστορικές διαστάσεις της απόφασης της Β΄ Βατικανής συνόδου η οποία παρά το ότι προυποθέτει την διάκριση της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας από τις υπόλοιπες «σχισματικές» θέτει σε ισχυρές βάσεις το πρόβλημα της καθολικότητας της εκκλησίας αναγνωρίζοντας την καθολικότητα εκτός της ρωμαικής και στις ανατολικές εκκλησίες επι τη βάση της ευχαριστίας η οποία τελείται από επισκόπους των οποίων δεν αμφισβητείται η αποστολική διαδοχή. Στο ενδιαφέρον αυτό κείμενό του ο Γιανναράς καταγράφει και τις αδυναμίες των εκκλησιών μπροστά στο ζητούμενο της κατοχύρωσης της καθολικότητάς τους: όσον αφορά στην δυτική εκκλησία στην εμμονή και τον πειρασμό του παπικού πρωτείου ενώ όσον αφορά στην ορθόδοξη στην πραγματικότητα της μετατροπής της εκκλησίας σε δεκανίκι του εθνισμού.

Σε μετάφραση Καίτης Χιωτέλλη δημοσιεύεται στη συνέχεια το κείμενο του JeanDaniélou«Ο χριστιανικός λαός κατά τον Péguy» στο οποίο εξετάζεται η αποσύνδεση πολιτισμού και εκκλησίας στον μοντέρνο κόσμο. Ο χριστιανικός λαός του Péguy, το απέραντο ανθρώπινο πλήθος, δεν υφίσταται, γιατί η εκκλησία έχασε την σχέση της μ’ αυτό και μετατράπηκε σε εκκλησία μιας φυλής π.χ. των διανοουμένων ή των αστών. Ο Péguy καταγγέλει ως προφήτης αυτήν την ρήξη πολιτισμού και χριστιανισμού τονίζοντας την αναγκαιότητα του ενός για τον άλλο.

Στην σκέψη του μεγάλου Ισπανού φιλοσόφου MigueldeUnamunoεπιχειρεί να διεισδύσει ο Τ. Κ. Παπατσώνης στο κείμενό του με τον τίτλο «Λαοί με βαθειά θαμμένη ψυχή» με αφορμή το δημοσιευόμενο στις επόμενες σελίδες του Συνόρου απόσπασμα από ένα δοκίμιο του Unamunoυπό τον τίτλο το πρακτικό πρόβλημα. Τα 100 χρόνια από την γέννηση του μεγάλου Ισπανού στοχαστή (1964) ο οποίος μέσα από μυστικούς δρόμους αναζήτησε την κάθαρση του χριστιανισμού από τις αλλοιώσεις που τον βασανίζουν τιμώνται με τον τρόπο αυτό από το Σύνορο.

Το ποιητικό αφιέρωμα του τεύχους αυτού αφορά στον Ματθαίο Μουντέ του οποίου δημοσιεύονται έξι ποιήματα και το τεύχος κλείνουν το διήγημα του Τ. Ρωμανού με τον τίτλο «Μια συνηθισμένη ιστορία» και ο ταξιδιωτικός στοχασμός «Ταξείδι στις διακοπές» του Κ. Ιασονίδη.

Ακολουθούν τα μικρά πικοίλου ενδιαφέροντος σημειώματα της μόνιμης στήλης Σχόλια στην επικαιρότητα και οι βιβλιοκρισίες. 

Σύνορο, Ορθοδοξία και νεοελληνική ζωή, τχ. 39 (1966), σσ. 83 (163-246)

Με δύο σημειώματα σχετικά με την εκδημία του Γ. Θεοτοκά, το πρώτο του Αγ. Κουρτέση και το δεύτερο του Χ. Γιανναρά ανοίγει το 39^ο τεύχος του Συνόρου. Ο Γ. Θεοτοκάς, συνεργάτης του περιοδικού και από τα μεγαλύτερα πνευματικά αναστήματα του τόπου μας υπήρξε ο άνθρωπος που αναζήτησε την αυτοσυνειδησία του νέου ελληνισμού στις πηγές της ορθόδοξης παράδοσης.

Και η απώλειά του σημάδεψε αρνητικά την έκδοση του περιοδικού.

Ο Τάσσος Ζαννής στην συνέχεια του τεύχους αναφέρεται στο έργο του τότε πρόσφατα χειροτονημένου π. Κάλλιστου (Τιμόθεου) Ware το σχετικό με τον χιώτη γιατρό και «απολογητή» της ορθοδοξίας Ευστράτιο Αργέντη. Ο Ζαννής παρουσιάζει στους αναγνώστες του συνόρου την συστηματική εργασία του π. Καλλίστου πάνω στον Αργέντη η οποία εκτός των σημείων τα οποία φωτίζει σχετικά με τον ίδιο προσφέρει και μια εικόνα του τουρκοκρατούμενου ελληνισμού κατά τον 18^ο αι.

Ο Χ. Γιανναράς στο επόμενο δοκίμιο του τεύχους ασχολείται με την έννοια του «λαού του Θεού» στον Μακρυγιάννη. Παρατηρώντας αρχικά στο κείμενό του ο Γιανναράς την πορεία της έννοιας αυτής στον Ισραήλ, το Βυζάντιο και τον Ντοστογιέφσκι εστιάζει στον Μακρυγιάννη ο οποίος χωρίς να αντιπαλεύει την θρησκεία με την πατρίδα δεν τις κατανοεί ως όρους εθνικού μεσσιανισμού αλλά ως προυποθέσεις υπαρκτικές του ατόμου στα πλαίσια μιας οικουμενικής θρησκευτικής συνείδησης. Μια σύζευξη ταυτότητας και ιδιοπρωσωπίας με την οποία εντάσσεται ο καθένας στο υπερεθνικό σύνολο των χριστιανών.

Με τον γενικό τίτλο «Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης» δημοσιεύονται στην συνέχεια αποσπάσματα από γνώμες του Τ. Κ. Παπατσώνη για τον μεγάλο Σκιαθίτη και την συμβολή του στην αναγνώριση της οφειλής των ελλήνων στην χριστιανική ανατολή για την διαμόρφωση της ταυτότητας του σύγχρονου έλληνα ορθοδόξου.

Ο Απ. Αλεξανδρίδης στην συνέχεια δημοσιεύει το κείμενό του « ένα φαινόμενο της νεοελληνικής θρησκευτικής ζωής: οι χριστιανικές οργανώσεις» και προσεγγίζει το «καυτό» αυτό θέμα (ιδιαίτερα εκείνη την εποχή) κατ’ αρχήν ιστορικά θεωρώντας τις οργανώσεις ως γέννημα της αδυναμίας της ιδρυματικής εκκλησίας να ακολουθήσει το κύριο θεολογικό και λειτουργικό της έργο αποπροσανατολισμένη από τον εθναρχικό της ρόλο κατά την τουρκοκρατία και αφού αναφερθεί στο αυτοκέφαλο και τον Φαρμακίδη περνάει στον Παπουλάκο για να εντοπίσει στον Κοσμά Φλαμιάτο τον πρώτο κρίκο της αλυσίδας των οργανωμένων κινήσεων που έμμελε να παίξουν σημαντικό ρόλο στην νεοελληνική ορθοδοξία. Ως δεσπόζουσα όμως μορφή με την οποία μπαίνουμε στην φάση των οργανώσεων ο Αλεξανδρίδης αναφέρει τον Απ. Μακράκη οι μαθητές του οποίου προχώρησαν στην ίδυση των μεγάλων χριστιανικών κινήσεων οργανώσεων (π.χ. Ζωή) και των προδρόμων τους (π.χ. Ανάπλασις). Το κείμενο ακολουθεί την πορεία των οργανώσεων από την διάσπαση της Ζωής (σε Ζωή και Σωτήρα) έως και τις «Ορθόδοξες Χριστιανικές ενώσεις νέων και κορασίδων» του π. Μάρκου Τσακτάνη και του Άγγελου Νησιώτη. Το κείμενο δεν διστάζει στο τέλος με τόλμη να αποτιμίσει το θετικό αλλά και αρνητικό έργο και τον ρόλο των χριστιανικών οργανώσεων.     

Ο Ιακ. Μάινας στο επόμενο δοκίμιο του τεύχους «οι δυνατότητες χριστιανικής παρουσίας στην Ελλάδα σήμερα» επιχειρεί να καταγράψει τις αιτίες αδυναμίας (ως βασική θεωρεί την έλληψη γνήσιας χριστιανικής συνείδησης) και να προτείνει λύσεις (το τέλος της αφασίας) για την σχέση χριστιανών και κοινωνίας στην νεώτερη ελλάδα.

Το τεύχος συμπληρώνουν πέντε ποιήματα του Ν. Τριανταφυλλόπουλου ένα απόσπασμα από τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις του LeonZander με τίτλο «Εικόνες από την Ελλάδα» και κλείνουν οι μόνιμες στήλες Σχόλια στην επικαιρότητα, βιβλίο και επιστολές.

Σύνορο,  Ορθοδοξία και Πολιτική, τχ 40,  (1966-1967), σσ. 92.

Το ερώτημα της σχέσης Ορθοδοξίας και πολιτικής είναι μέρος μιας συζήτησης πάνω στο θέμα Ορθοδοξία και εθνικισμός και Ορθοδοξία και νεοελληνική ζωή που ξεκίνησε από τα τεύχη 38 και 39 του περιοδικού Σύνορο. Στο τεύχος 40 του περιοδικού, πέντε άρθρα γραμμένα από σπουδαίους επιστήμονες στοχαστές από διάφορα μέρη του κόσμου είναι αφιερωμένα στη σχέση της Χριστιανικής Ορθόδοξης θεολογίας και παράδοσης με την πολιτική.

Οι ιστορικοί F. Sherrard και J. Campbell εξετάζουν τις ιδιαίτερες συνθήκες που καθόρισαν την ανάδυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους και τονίζουν την ιδέα ότι από πολύ νωρίς η βάση της πραγματικότητας που ονομάζεται «ελληνισμός» δεν είναι φυλετική αλλά πνευματική.

Οι ρώσοι φιλόσοφοι, Ν. Α. Μπερντιάεφ και Βλαντιμήρ Σολοβιώφ, ασχολούνται με το τρίπτυχο: επαναστατικό πνεύμα, αυθεντικός Χριστιανισμός και κοινωνική πραγματικότητα. Για τον Μπερντιάεφ, η ουσία του ρώσικου επαναστατικού αθεϊσμού είναι η ιδέα ότι οι επαναστάτες αρνούνται το Θεό προκειμένου να δεχτούν και να πραγματοποιήσουν τη Βασιλεία του Θεού στη γη.

Με τη σειρά του, ο ρώσος στοχαστής, Σέργιος Μπουλκάκωφ, ισχυρίζεται ότι η σχέση Εκκλησίας Κράτους έχει περάσει από πολλές φάσεις και υποστηρίζει το διαχωρισμό της Εκκλησίας από το κράτος, ο οποίος μάλιστα είναι σύμφωνος με την αξιοπρέπεια της Εκκλησίας.

Ο Έλληνας θεολόγος, Παναγιώτης Νέλλας, προβαίνει σε μια ανάλυση των Βιβλικών προϋποθέσεων στην προσέγγιση της πολιτικής. Η βασική του θέση είναι είναι ότι, αν και η πολιτική είναι απαραίτητη στην ανθρώπινη μεταπτωτική κοινωνία, είναι απόλυτα περιττή για την Εκκλησία στην εσχατολογική προοπτική της.

Το τεύχος περιλαμβάνει πέντε ποιήματα του ThomasMerton, πέντε βιβλιοκρισίες και τα περιοδικά σχόλια πάνω σε επίκαιρα θέματα και θεατρικές παραστάσεις.