Nikolai Berdiajew, μτφρ. Πρόδρομου Π. Αντωνιάδη, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη, 1987, σσ. 168.
Το παρόν βιβλίο του ρώσου θρησκευτικού φιλοσόφου αποτελεί το δεύτερο βιβλίο της τριλογίας του πάνω στη φιλοσοφία της ιστορίας. Τα άλλα δύο βιβλία της τριλογίας είναι Το νόημα της Ιστορίας και Το πεπρωμένο του ανθρώπου στο σύγχρονο κόσμο. Στην προσέγγισή του κυριαρχεί το αποκαλυπτικό στοιχείο και ο θρησκευτικός στοχασμός. Διαπιστώνει πως ύστερα από τις εμπειρίες της ιστορίας των νέων Χρόνων δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στον αρχαίο Μεσαίωνα, αλλά είναι δυνατός ένας Νέος Μεσαίωνας.
Στα χαρακτηριστικά της εποχής που περιγράφει συγκαταλέγεται και ο απανθρωπισμός, ο οποίος συνοδεύει την αθεΐα. Η επένδυση απελευθερωτικών ελπίδων στον καπιταλισμό, τον εθνικισμό, αλλά και στον κομμουνισμό και τον φασισμό, οδηγεί αντίθετα στην υποδούλωση και την ανελευθερία του ανθρώπου. Από την εξουσία της Εκκλησίας ο κόσμος πέρασε στην εξουσία του χρηματιστηρίου και της οικονομίας. Καταλήγει στο πρώτο δοκίμιο του βιβλίου του με το μότο: «δεν επιζητώ την ανεξαρτησία από τη θρησκεία, αλλά ελευθερία μέσα στη θρησκεία».
Χωρίς να ωραιοποιεί το παλαιό καθεστώς, στο δεύτερο δοκίμιο του βιβλίου που αναφέρεται στην Ρωσική Επανάσταση, ισχυρίζεται πως ο μπολσεβικισμός είναι η ορθολογικότερη παραφροσύνη, η μανία να μπορέσει να ρυθμίσει τη ζωή σε όλα, αντιδραστικό φαινόμενο. Αναλύοντας τις ιδιαίτερες θρησκευτικές και πολιτισμικές αιτίες που οδήγησαν στην μπολσεβικική επανάσταση στη Ρωσία, θεωρεί εντούτοις ότι ίσως οδηγήσει σε αναγέννηση της θρησκευτικής της ζωής, καθώς ο χριστιανισμός είναι η θρησκεία της εσταυρωμένης αλήθειας. Προφητεύει την εξάντληση και την αυτοκαταστροφή της επανάστασης.
Το τρίτο και τελευταίο δοκίμιο του βιβλίου έχει τίτλο«Δημοκρατία, Σοσιαλισμός, Θεοκρατία». Σύμφωνα με τον συγγραφέα, η δημοκρατία είναι σχετικιστική, δεν γνωρίζει την αλήθεια, γνωρίζει μόνο την πλειοψηφία, δεν έχει πνευματικό βάθος και γι’ αυτήν η ανθρώπινη προσωπικότητα είναι απλώς ένα αφηρημένο άτομο. Στον σοσιαλισμό αντίθετα έχουμε την απόλυτη επιστημονική αλήθεια η οποία υποτάσσει ανελεύθερα το άτομο στην συλλογικότητα. Ο σοσιαλισμός είναι μια πίστη, έχει μεσσιανικό χαρακτήρα και επιδιώκει ολοκληρωτική εξουσία επί του ανθρώπου, εξουσία επί του σώματος αλλά και επί της ψυχής. Ο Berdiajew προκρίνει την Θεοκρατία, πλην όμως όχι την παραδοσιακή μεσαιωνική τέτοια. Χαρακτηρίζει εαυτόν χριστιανό σοσιαλιστή και στην αληθινή του θεοκρατία, την Βασιλεία του Θεού, η θεονομία συμβαδίζει με την ελευθερία και την αυτονομία.