Σύναξη, Επίκαιρα Θέματα και σχόλια, τχ. 29 (1989), σσ. 104
Το 29ο τεύχος απαρτίζεται από κείμενα που σχολιάζουν και μελετούν θέματα που απασχόλησαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τις εφημερίδες, τα περιοδικά και προτείνουν θέσεις και στάσεις για μια ακέραιη αντιμετώπισή τους από την Εκκλησία.
Το σύντομο απόσπασμα Φωτογραφικοί άνθρωποι από το Ευλογημένο Καταφύγιο του Φώτη Κόντογλου αγγίζει το θέμα της τυποποίησης της τέχνης και του τρόπου ζωής και της έλλειψης πρωτοτυπίας στην ανθρώπινη έκφραση.
Το 1ο κείμενο Οι τρεις προκλήσεις του τότε επισκόπου Δημητρίου Τρακατέλλη, απόσπασμα ομιλίας που εκφωνήθηκε στο Σεμινάριο του Αγίου Βλαδιμήρου (Μάιος 1981), σε μετάφραση Ιωάννη Λάππα, θίγει τρία επίκαιρα ζητήματα τα οποία η Εκκλησία καλείται να αντιμετωπίσει: η γλώσσα που χάνει τη λειτουργία της ως φορέας νοήματος και ως μέσο επικοινωνίας, η πρόκληση της βιοϊατρικής τεχνολογίας, η ριζική μεταβολή των ανθρωπίνων σχέσεων εξαιτίας της απώλειας του προσώπου και η συνακόλουθη μοναξιά και απομόνωση.
Το 2ο κείμενο του π. Φιλόθεου Φάρου «Οι πάντες γαρ τα εαυτών ζητούσιν»,αναφέρεται στις ανθρώπινες σχέσεις που σε όλα τα επίπεδα (γάμος, οικογένεια, πολιτική, επάγγελμα) ακολουθούν την τακτική της ίντριγκας, της δολοπλοκίας και των μυστικών διαβουλεύσεων, και επιδιώκουν όχι το άνοιγμα στον άλλο, αλλά την παραπλάνησή του.
Ακολουθεί το κείμενο «Και νυν, αγαπητοί, ο αντίχριστός εστιν» του Γεωργίου Μαντζαρίδη. Ο συγγραφέας δεν επιχειρεί να προσδιορίσει ποιος υποδηλώνεται με τον αριθμό 666 ή τι σημαίνει η προκλητική χρήση του. Τονίζει ότι το μυστήριο της ανομίας ενεργείται ήδη στην ιστορία από την ίδρυση κιόλας της Εκκλησίας και ότι στόχος του ανθρώπου είναι να ζήσει ως δημιούργημα κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν Θεού και όχι ως άβουλο ον που θυσιάζει την ανθρώπινη ελευθερία του στον πολιτισμό της άνεσης και της απόλαυσης. Αντίδοτο στον πολιτισμό που χρησιμοποιεί αυτόνομα και καταξιώνει τη γνώση, αποτελούν η άσκηση και η προσευχή των αγίων, οι κοινωνικοί και δογματικοί αγώνες τους που χτύπησαν το διάβολο.
Στο επόμενο κείμενο, Προβλήματα της θεολογίας στην Ελλάδα το 1989 μ.Χ.,ο Θανάσης Παπαθανασίου μέσα από 15 σημειώματα καταδεικνύει όψεις των προβλημάτων της θεολογίας του 1989, η οποία φέρει τη σφραγίδα της θεολογίας του ’60. Κατά πόσο η δεκαετία του ’60 λειτούργησε ως άνοιγμα δρόμων και πόσο επηρέασε την εκκλησιαστική δομή, το ζήτημα της ανιστορικότητας, η αντίληψη περί άσκησης, οσιότητας και αγιότητας, καθώς και οι ακρότητες της δικαίωσης του παρόντος ή του παρελθόντος, οι οποίες συνδέονται με αυτήν, η περιφρόνηση της ακαδημαϊκής σπουδής και του Λόγου, η εμμονή στα ιδεολογήματα και στις ιδεοληψίες, η διάσταση θείας ευχαριστίας και διοίκησης της Εκκλησίας, η αυτονόμηση του υλικού στοιχείου, η παραμόρφωση της θεώρησης του προσώπου, η λειτουργία του γέροντα μέσα στην ενορία, ο νεοεθνικισμός, η εθελοτυφλία μπροστά στα κοινωνικά προβλήματα, η έλλειψη ψυχικής γενναιότητας είναι μερικά από τα προβλήματα που θίγονται από το συγγραφέα.
Ακολουθεί το κείμενο Τα σκιάχτρα του Λευτέρη Μάινα. Εδώ ο συγγραφέας αντιπαραβάλει τους αληθινά πνευματικούς ανθρώπους με τα φαντάσματα, τα σκιάχτρα των πνευματικών ανθρώπων που με τη γλώσσα και την πέννα τους στρέφονται εναντίον των αδελφών. Η πίστη στο Χριστό και η αγάπη είναι γνωρίσματα των ανθρώπων που φέρουν το πνεύμα της αλήθειας και όχι της πλάνης.
Το 6ο κείμενο Το μήνυμα του Αγίου Όρους και η σύγχρονη Ευρώπη του Αντωνίου- Αιμιλίου Ταχιάου κάνει λόγο για τις ζώσες και ανανεούμενες αξίες που θα μπορούσε το Άγιο Όρος να προσφέρει στην ευρωπαϊκή κοινότητα ως μέρος της, το οποίο τελεί υπό ιδιότυπο νομικό καθεστώς και φέρει ιδιαίτερα πνευματικά χαρακτηριστικά. Η βίωση του μύθου, όπου η θεία ενέργεια κινεί τα νήματα και δρα ακατάπαυστα μέσα στην ιστορία, η βίωση της θεωρίας και της ησυχίας ως αρχή ζωής, ο ζήλος, η με επίγνωση δυναμική εμμονή στην πίστη και την παράδοση, αποτελούν χαρακτηριστικά που η Ευρώπη μπορεί να αναζητήσει στην αγιορειτική κοινότητα.
Στο 7ο κείμενο, Η συμβολή της Ορθοδοξίας στην ενωμένη Ευρώπη, ο Κώστας Γανωτής υποστηρίζει ότι αυτό που οι Έλληνες έχουν να προσφέρουν στην Ευρώπη είναι η Ορθοδοξία. Γιατί αυτή μπορεί να προσφέρει την απελευθέρωση από την υπεροψία της δύναμης και το φόβο της κοσμικής αδυναμίας, την καταξίωση της υλικής και πνευματικής δημιουργίας, την υπέρβαση της αγωνίας για τη δημοκρατία, την ισότητα και την ελευθερία, την αναπαλλοτρίωτη αξία του προσώπου, την κατάφαση της ύπαρξης, τη σχέση του ανθρώπου με το σύμπαν και το δημιουργό του, την υπέρβαση της ηθικής.
Ακολουθεί το κείμενο Το «φιλορθόδοξο» ρεύμα του Πάνου Νικολόπουλου, όπου τίθεται το ερώτημα σε ποιο βαθμό κατόρθωσαν η πνευματική αφύπνιση και η επανανακάλυψη της ορθόδοξης θεολογίας και εκκλησιολογίας της δεκαετίας του ’60 να επιφέρουν την καλήν αλλοίωσιν στην Εκκλησία της Ελλάδας. Ο συγγραφέας εντοπίζει μια αδυναμία στη βίωση και συγκρότηση της συνείδησής μας ως πληρώματος της Εκκλησίας, καθώς και στην προσφορά μιας «άλλης» πρότασης κοινωνικού και πολιτικού βίου.
Το 9ο κείμενο, Τύπος αντίτυπος,του π. Βασιλείου Θερμού αναφέρεται στην αυξανόμενη τάση θεώρησης της Εκκλησίας ως ιδιαίτερης ομάδας που οφείλει να είναι κοινωνικά απομονωμένη. Η τάση αυτή ενισχύεται από την παντελή απουσία της Εκκλησίας από τα υπαρξιακά και κοινωνικά προβλήματα του λαού και την παραταξιακή νοοτροπία που κυριαρχεί στους κόλπους της. Το πρόβλημα είναι εμφανές ιδιαίτερα στη διάσταση του τύπου, πολιτικού και εκκλησιαστικού, και στις μεταξύ τους σχέσεις. Στα θρησκευτικά έντυπα διακρίνονται δύο κατηγορίες: τα οικοδομητικά και τα αγωνιστικά, ενώ τα μηνύματα που μεταφέρουν χρωματίζονται από τον φαρισαϊκό πουριτανισμό, την ιδρυματοποίηση και την ιδεολογικοποίηση της αλήθειας.
Στο επόμενο κείμενο Η περίπτωση Καλαμά, ο Παύλος Καρανικόλας με αφορμή την οργανωμένη αντίδραση της τοπικής κοινότητας στη ρίψη των αποβλήτων των Ιωαννίνων στον ποταμό Καλαμά το 1988, θέτει τον προβληματισμό για την αντιμετώπιση της ανάπτυξης και του πολιτισμού της κατανάλωσης και το ζήτημα της σχέσης του ανθρώπου με τον κόσμο που τον περιβάλλει. Τη σωστή στάση απέναντι στο πρόβλημα μπορεί να υποδείξει η Εκκλησία αντιμετωπίζοντας το περιβάλλον προσληπτικά και συμμετέχοντας σε όλες τις εκφράσεις της καθημερινής ζωής.
Το 11ο κείμενο του Σταμάτη Παπασταματέλου, Περί τρομοκρατίας, χαρακτηρίζει τον τρομοκρατικό λόγο αιρετικό. Αυτός οδηγεί στην ένοπλη βία ή στον εθισμό της κοινής γνώμης. Οι τρομοκρατικές οργανώσεις τόσο στη Δυτική Ευρώπη, όσο και στην Ελλάδα, επαγγέλλονται μια ανιστορική ουτοπία καθαρής κοινωνίας, μια απάνθρωπη σωτηριολογία. Αντιθέτως, για την Εκκλησία η σωτηρία είναι προσωπική συνάντηση με το Θεό εντός του ιστορικού χρόνου, στη δυναμική προοπτική των εσχάτων. Δεν προτείνει ένα μοντέλο ηθικής, αλλά έναν άλλο τρόπο ζωής∙ εκφράζει στον ιστορικό χρόνο τη δυναμική του καινού ανθρώπου.
Στην ενότητα Ορθόδοξος Κόσμος του περιοδικού δημοσιεύονται 6 κείμενα. Το 1ο, Οι τελευταίοι των Μοϊκανών του Κώστα Καμαριάρη, περιγράφει τη σχέση του νεοέλληνα με τον τύπο και την κριτική που ασκεί στους πολιτικούς, καθώς και την κατάσταση των φοιτητών στην περίοδο 1949-1989.
Το 2ο κείμενο Υπέρ κοσμοκαλογέρου του Κώστα Φεταλίδη αποτελεί σχόλιο-απάντηση στο βιβλίο του μοναχού Θεοκλήτου Διονυσιάτη Ο κοσμοκαλόγερος Παπαδιαμάντης (Αστήρ, 1986), που γράφτηκε με αφορμή τα 70 χρόνια από την εκδημία του.
Στο 3ο κείμενο, Στρατιωτικά τινά,ο Αντώνης Παναγάκης μιλά για τους στρατιωτικούς ιερείς, την υποχρεωτική προσευχή και τον υποχρεωτικό εκκλησιασμό των στρατευμένων. Προτείνει την κατάργηση των στρατιωτικών ιερέων, το αγκάλιασμα των στρατευμένων από τις τοπικές εκκλησίες και την προβολή της ειρήνης ως συμμετοχή του ανθρώπου στην αγάπη των προσώπων της Αγίας Τριάδας.
Το 4ο κείμενο Ιερομόναχος Κοσμάς Γρηγοριάτης υπογράφει ο καθηγούμενος της Ιεράς Μονής του Οσίου Γρηγορίου, αρχιμ. Γεώργιος. Αποτελεί τιμητική αναφορά στη ζωή, στο ιεραποστολικό και κοινωνικό έργο και στοθάνατο του ιερομόναχου Κοσμά Γρηγοριάτη.
Ακολουθεί το κείμενο Προς τους Επισκόπους. Πρόκειται για 28 ερωτήματα που απηύθυναν οι ορθόδοξοι νέοι από 24 χώρες του κόσμου στο τέλος της διεθνούς συνάντησης 22-28 Αυγούστου 1988 στις Σπέτσες, στους επισκόπους. Τα ερωτήματα θίγουν το πρόβλημα της κανονικής και πολλαπλής δικαιοδοσίας, το θέμα της αντιπροσώπευσης των νέων τοπικών εκκλησιών σε πανορθόδοξο επίπεδο, τη μαρτυρία του ευαγγελίου σε νέα πολιτιστικά περιβάλλοντα, τη διακονία της Εκκλησίας και τη στάση της στα κοινωνικά προβλήματα, το ζήτημα της επαναφοράς του θεσμού των διακονισσών και του ρόλου των γυναικών στη ζωή της Εκκλησίας, την ύπαρξη διαφορετικών εορτολογίων, το πρόβλημα της ενότητας των χριστιανών, το θέμα της νηστείας, της θρησκευτικής εκπαίδευσης, της συμμετοχικότητας στη λατρεία κά.
«Ο τελευταίος πειρασμός» του Σκορτσέζε είναι το κείμενο με το οποίο ολοκληρώνεται η ενότητα. Πρόκειται για αναδημοσίευση αποσπασμάτων-κρίσεων για την ταινία, από τους Τάσο Λιγνάδη, π. Βασίλειο Θερμό και τη Χριστιανική Κίνηση Ενότητας και Ειρήνης.
Το τεύχος ολοκληρώνεται με τις μόνιμες στήλες του περιοδικού Διάλογος με τους αναγνώστες και Το βιβλίο.