Σύναξη, Ελληνικός Διαφωτισμός, τχ. 54 (1995), σσ. 130.
Το 54ο τεύχος του περιοδικού Σύναξη είναι αφιερωμένο σε διάφορες πτυχές του φαινομένου που ονομάζουμε Ελληνικός Διαφωτισμός. Τα κείμενα που περιλαμβάνονται σε αυτό το αφιέρωμα αριθμούν τα οκτώ ενώ το τεύχος συμπληρώνεται ως προς την κύρια ύλη του με δύο θεολογικές μελέτες.
Το μελέτημα του Γ. Γεράση ασχολείται με τον νεοελληνικό διαφωτισμό φωτίζοντας πολλές και διαφορετικές πλευρές του χωρίς όμως να υπάρχει μια συγκεκριμένη συνοχή στο κείμενο του. Μπορούμε να διακρίνουμε πάντως μια έγνοια να δοθεί βάρος στις ιδεολογικές διαμάχες που προκλήθηκαν από την εποχή κιόλας της υποδοχής του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού στην ελληνική κοινωνία και συνεχίζονται μέχρι και σήμερα.
Το επόμενο μελέτημα είναι του π. Γ. Μεταλληνού με θέμα την παρουσία και την σκέψη ενός αντιπάλου του Διαφωτισμού, του Α. Πάριου. Ο συγγραφέας εξετάζει τον ιδεολογικό κόσμο του Πάριου σε θέματα όπως η σχέση με την πατερική παράδοση, η σχέση του με την Ευρώπη, η άποψη του για την παιδεία, το ζήτημα της πολιτικής εξουσίας και της εθελοδουλίας που φαίνεται να προκρίνει, την αντιδιαμετρική του θέση σε σχέση με τους Έλληνες Διαφωτιστές. Ακολουθεί ένα μικρό απόσπασμα από πανηγυρικό που εκφώνησε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ο καθηγητής Π. Κιτρομηλίδης. Στο απόσπασμα αυτό σταθμίζεται και παρουσιάζεται το φαινόμενο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού χωρίς υπερβολές και μονομέρειες στην ανάλυση.
Στην μελέτη του ο Γ. Καρράς εξετάζει την ιστορική περίοδο πριν το 1821 και την ανάπτυξη της νεοελληνικής επιστημονικής και γενικότερα φιλοσοφικής σκέψης. Στόχος είναι η κατανόηση και η ερμηνεία του ρόλου της επιστημονικής και γενικότερα φιλοσοφικής σκέψης στην πρόοδο της τότε ελληνικής κοινωνίας και της σχέσης αυτής της σκέψης με την αντίστοιχη ευρωπαϊκή.
Στο μικρό του κείμενο ο π. Κ. Παπαδόπουλος ασχολείται με τον τρόπο με τον οποίο ο Κοραής μελέτησε το Βυζάντιο και υποστηρίζει την θέση ότι ο Κοραής είδε με περισσότερη συμπάθεια το Βυζάντιο από τους άλλους διαφωτιστές και πρόσφερα επιστημονικά πορίσματα που είναι δεκτά μέχρι σήμερα για τη μελέτη αυτού.
Το αφιέρωμα ολοκληρώνεται με δύο μελετήματα. Το πρώτο είναι της Ε. Κούκου και αναφέρεται στην διαμάχη του Κοραή με τον Καποδίστρια. Η συγγραφέας παρουσιάζει ολόκληρο το ιστορικό, πολιτικό, κοινωνικό, και ιδεολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διεξήχθη η διαμάχη με την μορφή της πολεμικής στάσης του Κοραή απέναντι στον Καποδίστρια. Στο δεύτερο μελέτημα ο Π. Γιατζάκης έχει ως στόχο να παρουσιάσει και να αναλύσει κριτικά την μορφή και το είδος της πρόσληψης της μυστικής εμπειρίας στη μοντέρνα, μεταδιαφωτιστική σκέψη. Για το σκοπό αυτό ερμηνεύει επιλεγμένα κείμενα της φιλοσοφικής, κοινωνιολογικής και παρεμπιπτόντως θεολογικής αυτοσυνειδησίας της Νέας Εποχής. Τέλος δημοσιεύεται και ένα απόσπασμα από το φιλοσοφικό έργο των Adornoκαι HorkheimerΔιαλεκτική του Διαφωτισμού που σχολιάζει μεταφράζει και προλογίζει ο Π. Γιατζάκης.
Το τεύχος συμπληρώνεται με δύο κείμενα. Το πρώτο είναι του Π. Ταμβάκη ο οποίος παρεμβαίνει στην συζήτηση για την Οντολογία των προσώπων στην Ορθόδοξη θεολογία. Το δεύτερο κείμενο είναι η εισήγηση της Μ. Λαρίου- Δρεττάκη σε συνέδριο που έλαβε χώρα στην Μητρόπολη Θηβών και Λιβαδειάς με θέμα « Η Ορθόδοξη γυναίκα στην Ενωμένη Ευρώπη». Τέλος υπάρχουν στο τεύχος οι μόνιμες στήλες του Ορθόδοξος Κόσμος, Διάλογος με τους Αναγνώστες και Το Βιβλίο.