Σύναξη, Λειτουργική αναγέννηση: γλώσσα και συμμετοχή, τχ. 72 (1999), σσ. 128.
Το 72ο τεύχος της Σύναξης αποτελεί συνέχεια του προηγούμενου τεύχους αφού σε αυτό δημοσιεύονται το υπόλοιπο μέρος των εργασιών του θεολογικού εργαστηρίου με θέμα την Λειτουργική αναγέννηση. Για το ίδιο θέμα στο τεύχος δημοσιεύονται και πέντε κείμενα συμπληρωματικά που συνεχίζουν τον διάλογο που πραγματοποιήθηκε στο θεολογικό εργαστήρι. Το τεύχος περιλαμβάνει και ένα κείμενο του σημαντικού θεολόγου του αιώνα μας Γ. Φλωρόφσκυ.
Η πρώτη ενότητα αναφέρεται στο δίλημμα της μετάφρασης των εκκλησιαστικών κειμένων και περιλαμβάνει δύο εισηγήσεις και την συζήτηση που επακολούθησε των εισηγήσεων.
Ο πρώτος εισηγητής είναι ο π. Ν. Λουδοβίκος και στην εισήγηση του επιχειρεί να δει το ζήτημα περί της μεταγλώττισης μέσα σε ένα ευρύτερο θεολογικό και φιλοσοφικό πλαίσιο. Επισημαίνοντας το εξουσιαστικό- αμυντικό σχήμα που κρύβεται πίσω από την άρνηση κάθε μεταγλώττισης δεν παραλείπει να επισημάνει και τον κίνδυνο να έχουμε μία αμυντική, ιδιωτική και αυτοθεραπευτική χρήση της μεταγλώττισης από τους υποστηρικτές της. Θεωρώντας ότι κάθε μεταγλώττιση είναι και ερμηνεία ο εισηγητής παρουσιάζει σε αδρές γραμμές και βάζει σε διάλογο με την θεολογία, τις φιλοσοφίες περί ερμηνείας του Χάιντεγκερ, του Gadamer και του Derrida.
Η δεύτερη εισήγηση είναι της Κ. Χιωτέλλη. Η εισηγήτρια προσπαθεί πρώτα να εντοπίσει προβλήματα και θέματα που προκύπτουν από την λειτουργική γλώσσα όπως χρησιμοποιείται σήμερα. Η εισήγηση βρίθει γλαφυρών παραδειγμάτων για την κατάσταση που επικρατεί σήμερα και αποδεικνύει ότι μετάφραση και λειτουργική ανανέωση βρίσκονται σε στενή αλληλεξάρτηση. Επιπλέον στην εισήγηση τίθεται και το θέμα των δυσκολιών που προκύπτουν σε κάθε προσπάθεια μετάφρασης λειτουργικών κειμένων ενώ η εισηγήτρια καταλήγει και σε κάποιες πρακτικές προτάσεις.
Η ενότητα ολοκληρώνεται με συζήτηση στην οποία παίρνουν τον λόγο εκτός από τους δύο εισηγητές οι: π. Α. Πινακούλας, Δ. Μόσχος, Π. Καλαϊτζίδης, Γ. Παπαδόπουλος, Α. Παπαμιχαλόπουλος, Φ. Σχοινάς, Ν. Κουραμπής, Λ. Κωλέττης, Σ. Πορτελάνος, π. Β. Θερμός.
Στην δεύτερη ενότητα το θέμα είναι η συμμετοχή του λαού στην εκκλησιαστική λατρεία. Η μοναδική εισήγηση αυτής της ενότητας ανήκει στον Π. Βασιλειάδη. Θέμα της εισήγησης είναι η αναγέννηση της λειτουργικής ζωής. Ο εισηγητής περιγράφει τρεις εξελίξεις που συμβάλλουν σε αυτήν την αναγέννηση: την ανάπτυξη της πολιτιστικής ανθρωπολογίας, την επίδραση της λειτουργικής κίνησης σε όλες τις χριστιανικές ομολογίες, την δημιουργία του νέου επιστημονικού κλάδου της λειτουργικής θεολογίας. Στην εισήγηση δίνεται ιδιαίτερο βάρος στην παρουσίαση των συμπερασμάτων της διορθόδοξης διάσκεψης με θέμα «Ορθόδοξη Λειτουργική Αναγέννηση και η Ορατή Ενότητα», η οποία και διατύπωσε κάποιες «θεμελιώδεις αρχές» που θα πρέπει να διέπουν κάθε χριστιανική λατρεία. Στην συζήτηση που ακολουθεί συμμετέχουν ο εισηγητής και οι: Α. Παπαμιχαλόπουλος, Π. Καλαϊτζίδης, π. Β. Θερμός, π. Ν. Λουδοβίκος, π. Θ. Κουμαριανός, Ν. Κουραμπής, Ε. Βουλγαράκη, π. Κ. Καραϊσαρίδης, π. Α. Αυγουστίδης, Σ. Πορτελάνος, Θ. Παπαθανασίου, π. Π. Κουμαριανός, Γ. Στάθης.
Στα συμπληρωματικά κείμενα προηγείται το κείμενο του π. Α. Πινακούλα το οποίο διαλέγεται με το κείμενο του Δ. Μαυρόπουλου στο προηγούμενο τεύχος που αναφερότανε σε μια νέα ακολουθία εκκλησιαστικού γάμου. Ο συγγραφέας διατυπώνει τις κριτικές του παρατηρήσεις διαπιστώνοντας ότι στην νέα ακολουθία υπάρχει ένας περιορισμός του ρόλου των εντολών του Θεού και μια αποσιώπηση της ιστορίας της σωτηρίας. Ερμηνεύει τη νέα ακολουθία ως καρπό της θεολογίας του 60 της οποίας ειδοποιά γνωρίσματα και καθοδηγητικές αρχές της θεωρεί την πολεμική της εναντίον του ευσεβισμού και την πρόσληψη των αιτημάτων της πολιτιστικής επανάστασης που συνέβη εκείνη την δεκαετία.
Ακολουθούν δύο μικρά κείμενα. Το ένα είναι του Π. Νικολόπουλου, ο οποίος σχολιάζει κριτικά κάποιες παρατηρήσεις και προτάσεις που διατυπώθηκαν στο προηγούμενο τεύχος για την ενοριακή λατρεία. Τα δεύτερο κείμενο είναι του Ι. Δαμασκηνού και έχει θέμα την συζήτηση περί της μεταφράσεως της λειτουργικής γλώσσας. Την ενότητα αυτήν τη ολοκληρώνουν δύο εκτενέστερα κείμενα του Φ. Σχοινά και του π. Β. Θερμού. Ο πρώτος διατυπώνει τις αντιρρήσεις του πάνω στο ζήτημα της μεταγλωττίσεως αναφερόμενος στις πρακτικές δυσκολίες αυτής. Ο π. Β. Θερμός στο κείμενο του απαντάει στις ενστάσεις των προηγούμενων κειμένων του Ι. Δαμασκηνού και του Φ. Σχοινά σχετικά με το εγχείρημα της μεταγλώττισης της λειτουργικής γλώσσας. Επιπλέον στο κείμενο του διαλέγεται και με την εισήγηση του π. Ν. Λουδοβίκου που περιέχεται σε αυτό τεύχος.
Ανεξάρτητα από το θέμα της λειτουργικής αναγέννησης στο τεύχος υπάρχει ένα κείμενο, πρώτη φορά μεταφρασμένο στα ελληνικά, του π. Γ. Φλωρόφσκυ. Στο κείμενο αυτό, σύμφωνα και με τον Θ. Παπαθανασίου που παραθέτει κάποιες σημειώσεις στο τέλος για μια καλύτερη κατανόηση του κειμένου, ο π. Γ. Φλωρόφσκυ επιχειρεί μια θεολογική αποτίμηση της οικουμενικής επικαιρότητας στις αρχές της δεκαετίας του 60. Κεντρική θεολογική πεποίθηση του π. Γ. Φλωρόφσκυ είναι ότι ο «ο Χριστιανισμός είναι η Εκκλησία» και μέσα σε αυτήν την πεποίθηση πρέπει να σκεφτούμε τις έννοιες της ενότητας και της οικουμενικότητας.
Στο τεύχος υπάρχει και η στήλη Ορθόδοξος κόσμος όπου έχουμε μία συνέντευξη του αρχιμανδρίτη της Μπριζ Βελγίου κ.κ. Αθηναγόρα Πέκσταντ για την ενορία που αυτός ποιμαίνει στο Βέλγιο, ένα μικρό κείμενο για την Ορθόδοξη Εκκλησία στη Φιλανδία από τον Χ. Παπαθανασίου και ενημερωτικό σημείωμα για την Β΄ Συνάντηση Θεολόγων καθηγητών. Τέλος υπάρχουν οι μόνιμες στήλες του περιοδικού Διάλογος με τους αναγνώστες και Το Βιβλίο.