Σύναξη, Η εικαστική παράδοση: Δημιουργία ή Μίμηση;, τχ. 85 (2003), σσ. 112.
Το 85ο τεύχος της Σύναξης είναι αφιερωμένο στο ζήτημα της εικαστικής πράξης και δημιουργίας στην Εκκλησία. Η θέση αυτού το ζητήματος μεταφράζεται σε πληθώρα ερωτημάτων τα οποία εντάσσονται με τη σειρά τους στην διελκυνστίδα της μιμήσεως της παράδοσης και της νέας δημιουργίας. Το αφιέρωμα στο πρώτο του μέρος περιλαμβάνει τέσσερις εισηγήσεις από δημόσια συζήτηση που διοργάνωσε η Σύναξη στις 20 Ιανουαρίου του 2005. Στο δεύτερο μέρος υπάρχουν τέσσερα μελετήματα που φωτίζουν και άλλες πτυχές του ίδιου ζητήματος.
Η πρώτη εισήγηση ανήκει στον Δ. Τριανταφυλλόπουλο και στην ουσία είναι μια απόπειρα ιστορικής αναδρομής στην εκκλησιαστική ζωγραφική με κύριο σκοπό την ανάδειξη των όρων άσκησης αυτής στην εκάστοτε εποχή. Δηλαδή από την αναδρομή αυτή γίνεται προσπάθεια να αντληθούν απαντήσεις σε ερωτήματα όπως η σχέση δυναμικής και στατικής παράδοσης, ποιος είναι ο ρόλος της τέχνης μέσα στην Εκκλησία, εάν υπάρχει διαλεκτική σχέση μεταξύ θεολογίας και τέχνης, υπάρχουν κριτήρια για τη διάκριση μεταξύ ορθοδόξου και μη τέχνης, ποιες είναι οι καθαρά καλλιτεχνικές συντεταγμένες εντός του δεδομένου θεολογικού πλαισίου κ.α. Ακόμη στο τέλος περιλαμβάνεται και μια επιλογή βιβλιογραφίας για το θέμα του αφιερώματος.
Ο δεύτερος εισηγητής είναι ο π. Σ. Σκλήρης ο οποίος αναλογίζεται την σχέση της ελεύθερης δημιουργίας και της αντιγραφής στην αγιογραφική παράδοση της Εκκλησίας. Θεωρώντας την αγιογραφία μέσα από το θεολογικό κριτήριο της εσχατολογικής πρωτοτυπίας προσπαθεί να αναμετρηθεί με τις έννοιες της παράδοσης και του πολιτισμού. Με ιστορικά αλλά και θεολογικά στοιχεία αναδεικνύεται η σημασία της αλήθειας και της ελευθερίας τόσο στην παράδοση όσο και στον πολιτισμό που γεννάει, κληρονομεί ή μεταβάλλει τα περιεχόμενα αυτής.
Η τρίτη εισήγηση είναι του Γ. Κόρδη ο οποίος προσπαθεί να συλλάβει το ζήτημα και από την πλευρά της θεολογίας της εικόνας που δεν πρέπει να μπερδεύεται με την πλευρά της τεχνοτροπίας. Η εισήγηση περιλαμβάνει μια σειρά επισημάνσεων πάνω στην θεολογία της εικόνας και μια σειρά σκέψεων για την έννοια του ρυθμού στο πεδίο της τεχνοτροπίας. Η έννοια του ρυθμού εισάγεται από τον συγγραφέα με πρωτότυπο τρόπο, επιθυμώντας να δείξει τις λειτουργίες που επιτελεί στην ορθόδοξη εικονογραφία ο ρυθμός, αυτή η απώτερη εικαστική επιδίωξη των βυζαντινών όπως τον θεωρεί ο ίδιος ο εισηγητής.
Η τέταρτη και τελευταία εισήγηση από τον Σ. Παπαλεξανδρόπουλο επιχειρεί μια κριτική στην ιεροποίηση και την απολυτοποίηση ως προς την ορθότητα της, της βυζαντινής εικονογραφίας. Αυτή η κριτική πραγματοποιείται με βάση τα κριτήρια της ορθότητας και της συνολικότητας της πίστης, της ιστορικότητας σε συνδυασμό με την θεολογία και της ύπαρξης του παραδείγματος μίας κατά Χριστόν ζωή. Στο τέλος της εισήγησης τίθεται και το θέμα της εικονογραφίας σε χώρες ιεραποστολικές.
Το δεύτερος μέρος του αφιερώματος ξεκινάει με το πρώτο μελέτημα που ανήκει στον Μητροπολίτη Σερβιών και Κοζάνης Αμβρόσιο. Στο μελέτημα αυτό παρουσιάζεται συνοπτικά η εικονομαχική έριδα. Ο συγγραφέας με επίκεντρο τα πρακτικά της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου επιχειρεί την ανασύσταση των απόψεων των δύο ενδιαφερομένων μερών. Η ανασύσταση αυτή διαρθρώνεται πρώτα με τις σημαντικότερες θεολογικές διακρίσεις και ενώσεις ή ταυτίσεις των εικονομάχων και δεύτερον με τις σημαντικότερες θεολογικές διακρίσεις ή ενώσεις των εικονολατρών.
Δεύτερο κατά σειρά κείμενο είναι μια μικρή αναφορά του Θ. Παπαθανασίου στο νόημα της δημιουργικότητας υπό το πρίσμα της ανθρωπολογίας του κατ’ εικόνα. Το επόμενο μικρό κείμενο είναι του Ι. Ροηλίδη στο οποίο και καταγράφεται η εμπειρία του συγγραφέα από έναν ορθόδοξο καθεδρικό ναό στον Ευρωπαϊκό Βορρά σε σύγκριση με την εμπειρία από τους ναούς στην χώρα μας. Το τελευταίο κείμενο του δευτέρου μέρους είναι ένα κείμενο του Κ. Μπαρούτα που δίνει πολύτιμες πληροφορίες για την ιστορία της αρχιτεκτονικής και της αγιογράφησης των ορθόδοξων ναών στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Ο συγγραφέας επικεντρώνεται με περισσότερες λεπτομέρειες στο έργο του αγιογράφου και μαθητή του Κόντογλου, Δημητρίου Δούκα.
Το τεύχος ολοκληρώνεται με τις τρεις μόνιμες στήλες του Διάλογος με τους Αναγνώστες, Το Βιβλίο και Ορθόδοξος Κόσμος. Στην τελευταία στήλη οφείλουμε να αναφέρουμε οτί δημοσιεύεται μια μελέτη του Ι. Νικολαίδη όπου διερευνάται το αμφιλεγόμενο ερώτημα εάν ήταν χριστιανός ο Καβάφης. Η μελέτη πραγματοποιείται με αναφορές και στο ποιητικό του έργο, σε κρίσεις ομοτέχνων καθώς και σε κάποιες μαρτυρίες για τον βίο του από πρόσωπα που τον γνώρισαν.