Σύναξη, Εκκλησία και Πολιτισμός, τχ. 88 (2003), σσ. 118.
Το 88ο τεύχος της Σύναξης είναι αφιερωμένο στην σχέση της εκκλησίας και της ταυτότητας της με αυτό που ονομάζουμε ανθρώπινο πολιτισμό γενικά. Το πρωταρχικό ερώτημα είναι εάν ο πολιτισμός αποτελεί επιφαινόμενο ή ουσία του εκκλησιαστικού γεγονότος και σε αυτό το ερώτημα καλούνται να απαντήσουν θεωρητικά οι συγγραφείς των πρώτων πέντε κειμένων του αφιερώματος. Τα υπόλοιπα εφτά κείμενα συγκροτούν μια δεύτερη ενότητα στην οποία το ίδιο ερώτημα εξετάζεται μέσα σε συγκεκριμένα θεολογικά και ιστορικά παραδείγματα.
Το αφιέρωμα ανοίγει με ένα μικρό τετρασέλιδο κείμενο του Ν. Ματσούκα ο οποίος ορίζει τον πολιτισμό ως το σύνολο των στοιχείων που συμβάλουν στην καλή αλλοίωση της ζωής. Με βάση αυτόν τον ορισμό το κείμενο επικεντρώνεται στην σχέση της εκκλησιαστικής ζωής με τον πολιτισμό της θεραπευτικής σωτηρίας που βρίσκεται, σύμφωνα με τον συγγραφέα, από πάντα ζωντανός μέσα στην παράδοση της Εκκλησίας.
Το επόμενο κείμενο είναι του Χ. Γιανναρά ο οποίος εννοεί τον πολιτισμό ως τον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιείται η ζωή: τον τρόπο της αισθητής κοινωνίας και σχέσης, τον τρόπο της βρώσης και της πόσης. Εξετάζει την πρόσληψη αυτού του τρόπου από το υποστατικό γεγονός της Ευχαριστίας στο οποίο φανερώνεται και συγκροτείται η Εκκλησία, αναλύοντας δύο φαινόμενα: την νεστοριανή ειδωλοποίηση της ιστορικής- πολιτιστικής σάρκας του εκκλησιαστικού γεγονότος και την μονοφυσιτική παράκαμψη αυτής της σάρκας που αλλοτριώνει το εκκλησιαστικό ευαγγέλιο σε διεθνική- νοησιαρχική ιδεολογία και ηθική.
Στο κείμενο που ακολουθεί ο Μητροπολίτης Όρους Λιβάνου Γεώργιος Χόντρ βάζει στο επίκεντρο της απάντησης του την πρόσληψη του ευαγγελίου στην ιεραποστολική πρακτική. Το κείμενο του διαποτίζεται από την μέριμνα να καταδειχθεί η Αποκάλυψη του Λόγου του Θεού έχει ανάγκη από νέα εργαλεία που θα το φέρνουν σε επαφή τον ανθρώπινο λόγο. Επομένως χρειάζεται εφευρετικότητα και τόλμη στη συνάντηση με διαφορετικού πολιτισμούς ή στην κατήχηση των νέων που ζώντας στην σημερινή εποχή έχουν διαφορετικό τρόπο πρόσληψης και κατανόησης του κόσμου.
Το τέταρτο κατά σειρά κείμενο είναι Σ. Σταύρου- Clément. Η συγγραφέας τονίζει περισσότερο την εκδοχή του πολιτισμού που έχει να κάνει με τα ποιοτικά εκείνα χαρακτηριστικά που θεμελιώνουν την ιδιαιτερότητα του ανθρώπου: σκέψη, ευαισθησία, δημιουργία. Στο διάλογο της χριστιανικής πίστης με αυτήν την εκδοχή, διακρίνει στάσεις που παρουσιάζουν ομοιότητες μεταξύ τους: η απόσυρση από τον κόσμο για να σηκώσεις καλύτερα τον κόσμο, η αναζήτηση του απύθμενου, η έννοια της δωρεάς, η έννοια της προσφοράς και της μαρτυρίας.
Το τελευταίο κείμενο αυτής της ενότητας είναι του π. MichaelOleksa το όποιο ενώ γράφτηκε υπό άλλη περίσταση, απαντάει με το δικό του τρόπο στο πρωταρχικό ερώτημα του τεύχους. Ο συγγραφέας στοχάζεται την σχέση του τοπικού πολιτισμού των ιθαγενών της Αλάσκας με την χριστιανική πίστη αυτών( έχουν μεταστραφεί στον χριστιανισμό). Το παράδειγμα αυτής της σχέσης παρουσιάζεται με κριτήριο να δείξει διαφορετικές διαστάσεις του χριστιανισμού τις οποίες έχει λησμονήσει η Δυτική χριστιανοσύνη.
Η δεύτερη ενότητα του αφιερώματος ξεκινάει με ένα κείμενο του Α. Καλογερόπουλου για την παλινδρόμηση της εκκλησίας μέσα στην ιστορίας της μεταξύ ερημίας ( προσπάθεια άρνησης του πολιτισμού) και πόλεως ( κατεξοχήν χώρος του πολιτισμού). Ο συγγραφέας μέσα σε αυτό το πλαίσιο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η Εκκλησία δεν κρίνεται από τον πολιτισμό που μπορεί να δημιουργήσει αλλά από την πίστη που μπορεί να αναζωπυρώσει, πίστη που στην βαθύτερη εκδοχή της είναι ταυτόχρονα προϋπόθεση και αναίρεση κάθε πολιτισμού.
Το δεύτερο κείμενο είναι του Δ. Μόσχου και είναι μια μελέτη για την σχέση του αιγυπτιακού πολιτισμού με τον Χριστιανισμό όπως φανερώνεται στην λατρεία των μαρτύρων. Ο συγγραφέας περιγράφει την τακτική που ακολούθησε ο χριστιανισμός στην συνάντηση του με την αιγυπτιακή κουλτούρα. Στην μελέτη τεκμηριώνεται ότι η τακτική αυτή ήταν η τακτική της άρνησης, της θεολογικής ανάπτυξης και της ενσωμάτωσης σε συμβολικό επίπεδο, έτσι ώστε ο Χριστιανισμός να ανακαινίζει χωρίς να καταστρέφει τον τοπικό πολιτισμό.
Στο επόμενο κείμενο, ο π. Α. Πινακούλας εξετάζει την σχέση της Εκκλησίας με την διαδικασία του πολιτισμού όπως αυτή αποτυπώνεται στην ευχαριστιακή πρακτική. Η ιστορική εξέλιξη του τρόπου ανάγνωσης της ευχής της Αναφοράς στην εκκλησιαστική ιστορία συνδέεται με την εξέλιξη της έννοιας της πόλεως στην κοσμική ιστορία φανερώνοντας την διαλεκτική της Εκκλησίας με τον κόσμο που άλλοτε είναι αντινομική και άλλοτε όχι.
Το κείμενο που ακολουθεί είναι του Π. Υφαντή και έχει θέμα την σχέση της Εκκλησίας με την ύλη, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα την χρήση του λαδιού στην ορθόδοξη παράδοση.
Το πέμπτο κατά σειρά κείμενο σε αυτήν την ενότητα είναι του M. R. BedeGerrard. Είναι μία κατάθεση της προσωπικής του εμπειρίας για το πώς βιώνεται από έναν βρετανό Ορθόδοξο , η σχέση της ορθόδοξης πίστης του και λατρείας με την πολιτισμική του ταυτότητα και το ιστορικό χριστιανικό υπόβαθρο που αυτή η ταυτότητα φέρει εντός της.
Το προτελευταίο κείμενο είναι του π. Ε. Γκανά, ο οποίος εξετάζει το θέμα του τεύχους μέσα από την ιστορική σχέση του νεοελληνικού κράτους και της νεοελληνικής κοινωνίας με την νεοελληνική Εκκλησία. Το πεδίο που επιλέγει για να συγκεκριμενοποιήσει αυτήν την σχέση είναι ιδεολογία του ηρωικού θανάτου.
Το καταληκτικό κείμενο του αφιερώματος ανήκει στον Θ. Παντούλα με θέμα την κατασκευή της ιδεολογικής έννοιας του Λαού από τον Σ. Ζαμπέλιο και την επιστήμη της λαογραφίας κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα.
Το τεύχος κλείνει με τις μόνιμες στήλες του: Ορθόδοξος κόσμος, Διάλογος με τους αναγνώστες και Το βιβλίο.