Γεωργίου Φλωρόφσκυ, Οι Ανατολικοί Πατέρες του Τετάρτου Αιώνα, Μτφ Παναγιώτου Πάλλη, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη, 2006, σσ. 445.
Η περίοδος του τετάρτου αιώνα, αναμφίβολα, σηματοδοτεί μια νέα εποχή τόσο για τη ζωή της Εκκλησίας, όσο και για την ανάπτυξη της Θεολογίας της. Ο καίσαρας βαπτίστηκε και στο πρόσωπό του η αυτοκρατορία δέχθηκε το χριστιανισμό. Η περίοδος των αιματηρών διωγμών έληξε και νέος αέρας ανάπτυξης και προόδου φύσηξε στην Εκκλησία, παράλληλα προς τους τυφώνες της κοσμικής μερίμνης, που άρχισαν να την απειλούν με το ενδεχόμενο της πρώιμης εκκοσμίκευσης. Η είσοδος ολοένα και μεγαλύτερου αριθμού πιστών, με την ταχύτητα που επιφέρει ο ενθουσιασμός, καθώς και οι αναπόφευκτες οσμώσεις με τον ελληνικό κόσμο και την κουλτούρα του ήταν η κινητήριος δύναμη τόσο των αιρετικών παραχαράξεων, όσο και της ανάπτυξης της χριστιανικής θεολογίας.
Τις δογματικές αυτές τάσεις ανιχνεύει ο καθηγητής Φλωρόφσκυ στο πρώτο μέρος της πατρολογικής του τετραλογίας, το αφιερωμένο στους ανατολικούς πατέρες του τετάρτου αιώνα. Ήδη η αλεξανδρινή σχολή και οι μοναρχιανικές τάσεις κυοφορούσαν το μεγάλο δογματικό πρόβλημα. Το ωριγενικό subordinatio και η διδασκαλία του Λουκιανού εξόπλισαν την αρειανική σκέψη, η οποία γνώρισε ταχύτατη και ευρύτατη διάδοση. Η αντιμετώπιση του αρειανισμού στάθηκε το κύριο μέλημα της θεολογίας του τετάρτου αιώνα.
Τα πρόσωπα που εξέφρασαν τη θεολογία αυτή,- από τα επιφανέστερα και επιβλητικότερα της χριστιανικής Εκκλησίας και της θεολογίας της καθώς και η θεολογική τους συνεισφορά- παρουσιάζονται από τον πατέρα Γεώργιο. Έτσι, ο Μέγας Αθανάσιος, ο Κύριλλος Ιεροσολύμων, ο Μέγας Βασίλειος, οι δύο Γρηγόριοι( ο Θεολόγος και ο Νύσσης), ο Δίδυμος ο Τυφλός, ο Αμφιλόχιος Ικονίου, ο Επιφάνιος Κύπρου, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος κ.α., συνιστούν τα κύρια κεφάλαια της εργασίας αυτής.
Ο τονισμός της ομοουσιότητας μεταξύ Πατρός και Υιού, το αδύνατο της διερεύνησης του Θεού με διανοητικές έννοιες, ο αποφατισμός της ουσίας Του, η εικόνα του Θεού στον άνθρωπο και η διδασκαλία για την ύπαρξη του ανθρώπου ως «μεθορίου», η εισαγωγή της διάκρισης ουσίας και ενεργειών στο Θεό, η πληρότητα και η ακεραιότητα της ανθρώπινης φύσης του Χριστού στα πλαίσια της αντιαπολλιναριστικής διδασκαλίας, είναι μόνον κάποια από τα κορυφαία ζητήματα που διαπραγματεύτηκαν οι πατέρες του τετάρτου αιώνα και που στιγμάτισαν ανεξίτηλα τη φυσιογνωμία της χριστιανικής θεολογίας. Όμως, το σημείο εκείνο στο οποίο η συνεισφορά τους κρίνεται ανυπέρβλητη όχι μόνον για την ιστορία της χριστιανικής σκέψης, άλλα και για την ιστορία της φιλοσοφίας και των ιδεών, είναι η διάκριση ουσίας και υποστάσεως στον Θεό. Η αριστοτελική της αφόρμηση συνιστά μόνον τον εννοιολογικό εξοπλισμό, μίας προτύπωσης, εμπνευσμένης και δημιουργικής διδασκαλίας, η οποία εξέφρασε, εν Αγίω Πνεύματι, την πεμπτουσία της χριστιανικής πίστης και αντιμετώπισε αποτελεσματικά την αίρεση.
Ακόμη όμως, στις σελίδες του βιβλίου αυτού ο αναγνώστης δοκιμάζει την έκπληξη που του προσφέρει ο συγγραφέας να πραγματεύεται, με τρόπο γλαφυρό και εύληπτο, κολοσσιαία ζητήματα της χριστιανικής σκέψης ενίοτε σε αντίστιξη και διάσταση προς την αρχαιοελληνική φιλοσοφία. Ο π. Φλωρόφσκυ κατόρθωσε με το βιβλίο του αυτό, καθώς και με σύνολη την πατρολογική του τετραλογία, να μεταδώσει υψηλή δογματική θεολογία έξω από τα στενά ακαδημαϊκά πλαίσια.