Γεωργίου Φλωρόφσκυ, Οι Βυζαντινοί Ασκητικοί και Πνευματικοί Πατέρες, Μτφ. Παναγιώτου Πάλλη, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη, 1992, σσ. 419.
Στον τελευταίο τόμο της πατρολογικής του τετραλογίας ο καθηγητής π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ παρουσιάζει τους Βυζαντινούς ασκητικούς και πνευματικούς πατέρες. Η πολιτεία της Ερήμου και η πνευματική ζωή συνιστά ένα ευρύτατο κεφάλαιο της χριστιανικής θεολογίας, που τέτοιο δεν μπορεί να παραμείνει εκτός της γραμματολογικής και ιστορικοδογματικής εκτίμησης.
Το ασκητικό ιδεώδες βρίσκεται στο κέντρο της χριστιανικής σκέψης και αποτελεί βασικό στοιχείο της ήδη από την εποχή της Καινής Διαθήκης. Γι’ αυτό και ο π. Γεώργιος ξεκινά αυτή του την παρουσίαση από τις απαρχές του χριστιανισμού και την εμπειρία των πρωτοχριστιανικών κοινοτήτων. Η τελειότητα, η ελεημοσύνη, η προσευχή, η νηστεία, η αγνότητα, η πτωχία και η ταπείνωση, ιδιαίτερα όμως η αγάπη συνιστούν θεμελιώδεις διήκουσες της καινοδιαθηκικής σκέψης. Η ανεπάρκεια της κριτικής του A. NYGREN για την αγάπη ως «μεταξίωση όλων των αρχαίων αξιών» βρίσκεται, κατά τον Φλωρόφσκυ, στην αδυναμία της να κατανοήσει το νέο, το ρηξικέλευθο της χριστιανικής αγάπης στην εμπράγματη ανθρωπολογική της ανταπόκριση στο κάλεσμα του Θεού, που συνιστά την απαρχή της πνευματικής και της ασκητικής ζωής.
Στην εμπεριστατωμένη ιστορική και θεολογική ανάλυση του φαινομένου του μοναχισμού, που ακολουθεί, ο ορθόδοξος μελετητής παρακολουθεί την ανάπτυξη της χριστιανικής πνευματικότητας από τον Μέγα Αντώνιο και τον αναχωρητικό μοναχισμό, τους Καππαδόκες Βασίλειο και Γρηγόριο Νύσσης, τον Ψευδο –Μακάριο, τον Ευάγριο τον Ποντικό, τον Ισίδωρο Πηλουσιώτη και τον Διάδοχο Φωτικής, μέχρι και το αρεοπαγιτικό Corpus.
Η παρατήρηση και ο χαρακτηρισμός του Νύσσης Γρηγορίου ως του πλέον « πρωτότυπου στοχαστή που παρουσιάστηκε ποτέ στην ιστορία της Εκκλησίας» δεν απευθύνεται μόνο στην αδυναμία του Nygren να κατανοήσει τη χριστιανική πνευματικότητα του εκκλησιαστικού πατέρα, άλλα καταδεικνύει την προσφορά του Καππαδόκη ως παρακαταθήκη ανόδου στον μυστικό γνόφο της Θέωσης.
Η ανάπτυξη της χριστιανικής πνευματικότητας δεν αποτελεί μια άχρονη, εξιδανικευμένη και υπεριστορική έκπτυξη της ουράνιας πολιτείας. Συμπλέκεται αξεδιάλυτα με την ποικίλη ιστορική κακοήθεια και, πολλές φορές, επιχειρεί να μεταπλάσσει τις όποιες θετικές και αξιόλογες πτυχές της. Για τον π. Γεώργιο Φλωρόφσκυ κάτι τέτοιο εκφράζει η περίπτωση τόσο των Πνευματικών ομιλιών του Μακαρίου, όσο και του αρεοπαγιτικού Corpus. Η όποια μεσσαλιανική και στωϊκή χροιά των πρώτων και η όποια νεοπλατωνική των τελευταίων ανατέμνεται με το νυστέρι της ορθόδοξης θεολογίας για να καταδείξει τις βαθειές ρίζες τους στην ενιαία παράδοση της χριστιανικής πνευματικότητας.