~ Orthodox Theological Digital Library I.M.D. ~

Σύναξη, Διλήμματα Βιοηθικής, τχ. 68 (1998), σσ. 129.

            Το 68^ο τεύχος της Σύναξης ανοίγει τη συζήτηση σχετικά με το ζήτημα της Βιοηθικής και των διλημμάτων με τα οποία ασχολείται αυτή. Το αφιέρωμα περιλαμβάνει θεολογικές, νομικές και καθαρά επιστημονικές προσεγγίσεις. Στόχος είναι να παρουσιασθεί το ζήτημα πολυδιάστατα εφόσον πολυδιάστατη είναι και η φύση του.

            Το αφιέρωμα ανοίγει με ένα κείμενο του π. JohnBreck. Το κείμενο αποτελεί μια καλή εισαγωγή τόσο στο τι εννοούμε όταν αναφερόμαστε στην βιοηθική όσο και στα ερωτήματα που πρέπει να τεθούν από την πλευρά της ορθόδοξης πίστης και θεολογίας. Στο κείμενο παρουσιάζονται αναλυτικά οι διάφοροι τομείς της βιοηθικής και τα αντίστοιχα διλήμματα που προκύπτουν.

             Το επόμενο κείμενο είναι του MarcAndronikof και αναφέρεται στο ζήτημα του ορισμού της  στιγμής του θανάτου. Ειδικότερα το κείμενο αναφέρεται στο γεγονός του εγκεφαλικού θανάτου κάνοντας μια παρουσίαση των διαφόρων   επιστημονικών ορισμών που έχουν δοθεί κατά καιρούς. Για τον συγγραφέα μέλημα της Εκκλησίας θα πρέπει να είναι ο αναστοχασμός πάνω στην έννοια της προσωπικότητας και η σύνδεση αυτής της έννοιας με τον προβληματισμό περί της στιγμής του θανάτου.

            Η τρίτη μελέτη είναι του Ε. Παναγόπουλου. Το αντικείμενο της είναι η ευθανασία και ο συγγραφέας αναπτύσσει με σαφήνεια όλες τις περιπτώσεις στην σύγχρονη ιατρική που περιλαμβάνονται στο αντικείμενο της μελέτης. Σε συνάφεια με την ανάλυση των περιπτώσεων γίνεται αναφορά και σε ζητήματα όπως τα οικονομικά της υγείας, η αυτονομία του αρρώστου, ζητήματα τα οποία έχουν βαρύνουσα σημασία για την κατανόηση του φαινομένου της ευθανασίας.

            Στην μελέτη που ακολουθεί ο Π. Γιατζάκης ασχολείται με τον ηθικό προβληματισμό σχετικά με τους ασθενείς εμμενούς φυτικής κατάστασης.Το κομβικό πρόβλημα σύμφωνα με τον συγγραφέα είναι το πρόβλημα του ορισμού και της αξιολόγησης της ανθρώπινης ζωής και το θέμα του καθορισμού της έννοιας και του εντοπισμού του χρόνου του ανθρώπινου θανάτου. Και το επιτακτικό δίλημμα  είναι αν έχουμε το αναφαίρετο δικαίωμα αυτεξούσιου καθορισμού της ζωής και του θανάτου μας ή είμαστε ετερόνομα αναγκασμένοι να υπακούσουμε μια κοινωνιοκεντρική, κρατική, θρησκευτική ή  ιατρική προσταγή σεβασμού της ανθρώπινης ζωής. Ο συγγραφέας επιχειρεί να απαντήσει με την πρόταξη ενός κοινωνικού-προσωπικού ανθρωπολογικού μοντέλου κατανόησης της ανθρώπινης ζωής.

            Το πέμπτο κείμενο είναι του Α. Σταυρόπουλου και έχει θέμα την  ηθική διάσταση της διαδικασίας αναπαραγωγής του ανθρώπου και πώς αυτή μπορεί να προσεγγισθεί θεολογικά. Το κριτήριο προβληματισμού για τον συγγραφέα είναι το ερώτημα: πώς είναι δυνατόν να εξισορροπήσουν και να εναρμονισθούν η τάση για περισσότερη γνώση και πρόοδο και η κάλυψη βαθύτερων ανθρώπινων αναγκών με την αναζήτηση ενός ηθικού δέοντος που διαμορφώνει το ανθρώπινο ήθος;

            Το θέμα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής διαπραγματεύεται και το επόμενο κείμενο του Β. Φανάρα. Στο κείμενο παρουσιάζεται οι θέσεις των ετερόδοξων εκκλησιών, της προτεσταντικής και κυρίως της  ρωμαιοκαθολικής, όπως αυτές καταγράφονται σε επίσημες διατυπώσεις. Παράλληλα εξετάζονται οι θέσεις της ορθόδοξης εκκλησίας και ο βαθμός επηρεασμού της ή μη από τις θέσεις των ετερόδοξων εκκλησιών.

            Το κείμενο του Π. Νικολόπουλου που ακολουθεί παρουσιάζει τις βασικές νομικές προκείμενες διαφόρων θεμάτων βιοηθικής  στο ελληνικό δίκαιο, στο δίκαιο άλλων χωρών και σε συμβάσεις του διεθνούς δικαίου. Τα θέματα που εξετάζει είναι: η τεχνητή γονιμοποίηση, ο δανεισμός μήτρας,το κρυοσυντηρημένο σπέρμα, η έρευνα και η δωρεά εμβρύων, η κλώνωση και οι μεταμοσχεύσεις. 

            Το προτελευταίο κείμενο του αφιερώματος έχει συγγραφεί από τον Κ. Ζάχο και είναι μια κατατοπιστική εισαγωγή στην επιστημολογία της σύγχρονης βιολογικής επιστήμης. Ο συγγραφέας επιθυμεί να δείξει ότι η σύγχρονη βιολογία καταλήγει σε επιστημολογικά πορίσματα που την διαφοροποιούν από μια λογική αναγωγισμού του φαινομένου της ζωής απλώς σε φυσικοχημικούς όρους. Επομένως ανοίγεται ένα ευρύτερο πεδίο, το οποίο φωτίζεται οντολογικά από την θεολογική διδασκαλία του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού για τους λόγους των έμβιων όντων. Αυτή η διδασκαλία είναι και το αντικείμενο διαπραγμάτευσης του τρίτου μέρους του κειμένου.

            Το αφιέρωμα ολοκληρώνεται με ένα μικρό κείμενο του Β. Αργυριάδη, στο οποίο κατατίθεται ένας θεολογικός προβληματισμός πάνω στο θέμα των προγαμιαίων σχέσεων.

            Εκτός αφιερώματος υπάρχει η ενότητα Ορθόδοξος Κόσμος που περιλαμβάνει τρία μικρά κείμενα με διαφορετικό θέμα το καθένα, ένα ποίημα του Γ. Πρίντζιπα και το πρώτο μέρος μιας  μελέτης της Ε. Βουλγαράκη σχετικά με το βιβλίο του Κ. Παπαγιώργη για τον Ντοστογιέφσκι. Το τεύχος κλείνει με τις μόνιμες στήλες του Διάλογος με τους αναγνώστες και Το Βιβλίο.

Σύναξη, Ελληνικός Νεοπαγανισμός, τχ 69 (1999), σσ. 132.

    Το 69^ο τεύχος της Σύναξης εξετάζει το θέμα του αρχαιολατρικού νεοπαγανισμού ο οποίος  αυτοπροσδιορίζεται ως προσπάθεια αναβίωσης του προχριστιανικού ελληνισμού. Το θέμα δεν εξετάζεται με βάση την σχέση Χριστιανισμού και Ελληνισμού γενικότερα αλλά οι συγγραφείς εστιάζουν στην σχέση της εκκλησιαστικής ταυτότητας με την νεοπαγανιστικό φαινόμενο και τις εκφάνσεις του. Η σχέση αυτή δεν αρθρώνεται μόνο με όρους κριτικής   αλλά και με όρους αυτοκριτικής  εφόσον σήμερα η σύγχυση της εκκλησιαστικής ταυτότητας με την πολιτισμική και εθνική ταυτότητα και το πρόταγμα της ελληνολατρείας φανερώνει  μια έλλειψη αυτοσυνειδησίας και εντός της Εκκλησίας.

    Το πρώτο κείμενο του Β. Ξυδιά είναι ένα μια αναλυτική χαρτογράφιση του φαινομένου του νεοπαγανισμού και προσφέρει μια πανοραμική εποπτεία όλων των τάσεων αυτού.  Η ανάλυση κατηγοριοποιείται μέσα από τους  άξονες  της ελληνικής πρωτιάς, της ελληνικής θρησκείας και της τεχνο-προφητείας των εξωγήινων θεών. Μέσα σε αυτούς τους άξονες το φαινόμενο δεν προσεγγίζεται ως γραφικό αλλά ο συγγραφέας προσπαθεί να αναδείξει τα θεολογικά, μεταφυσικά και πνευματικά αιτήματα στα οποία προσπαθεί να απαντήσει ο νεοπαγανισμός. Μόνο με αυτό τον τρόπο γίνονται κατανοητές εις βάθος οι απαντήσεις του νεοπαγανισμού, απαντήσεις ενός  γνήσιου τέκνου της μεταμοντέρνας εποχής μας, όπως  μας αποδεικνύει ο συγγραφέας.

     Κεντρική ιδέα στο δεύτερο κείμενο του αφιερώματος είναι ότι ο ελληνικός νεοπαγανισμός από θρησκειολογική άποψη είναι μια νέα θρησκεία σε σχέση με την αρχαία θρησκεία και τις διάφορες φάσεις της. Ο συγγραφέας, Σ. Παπαλεξανδρόπουλος, παρουσιάζει τις δύο διαμορφωτικές διαδικασίες που οδηγούν σε ανιστορικές αναπλάσεις της αρχαιοελληνικής θρησκείας. Αυτές οι διαδικασίες είναι η επιβολή νεοθρησκειακών ιδεών και  η απολυτοποίηση της αρχαιοελληνικής θρησκείας.

     Το επόμενο κείμενο είναι μια μελέτη του Φ. Σχοινά με θέμα τις αντιφάσεις ορισμένων θέσεων των ελληνοκεντρικών αρχαιολατρών εάν λάβουμε υπόψιν   αναλύσεις της αρχαιοελληνικής φιλοσοφικής γραμματείας και κυρίως την φιλοσοφία του Πλάτωνα. Επιπλέον ο συγγραφέας σχολιάζει τον έντονο εθνικισμό, στα όρια του ρατσισμού, που υπάρχει στις θέσεις πολλών   ελληνοκεντρικών.

       Το τέταρτο κατά σειρά κείμενο του τεύχους ανήκει στον Σ. Γιαγκάζογλου και διαπραγματεύεται τις φιλοσοφικές προκείμενες μιας θεωρίας της περιόδου του Μέσου Πλατωνισμού, που είναι γνωστή ως θεωρία της λογοκλοπής. Μέσα από την χρονολογική πολεμική και τον ανταγωνισμό του Μωυσή με τον Όμηρο και τον Πλάτωνα που αναπτύσσονται σε αυτήν την θεωρία, ο συγγραφέας διαπιστώνει την εξυπηρέτηση  απολογητικών αναγκών των Χριστιανών και των ειδωλολατρών. Κυρίως, σύμφωνα με τον συγγραφέα,  η θεωρία της λογοκλοπής στις διάφορες διατυπώσεις κρύβει ακόμη μία απόπειρα αμοιβαίας προσέγγισης Ελληνισμού και Χριστιανισμού.

        Η μελέτη που ακολουθεί είναι του Θ. Παπαθανασίου στην οποία επιχειρείται μια μη-ιδεοληπτική προσέγγιση του ζητήματος της καταστροφής των παγανιστικών ιερών από τους χριστιανούς με ερμηνευτικό κλειδί δύο διαφορετικές οπτικές. Η πρώτη οπτική είναι αυτή που ονομάζει ο συγγραφέας «σύγκρουση θεών» η λογική της οποίας συνοψίζεται, μέσα από παράθεση ιστορικών γεγονότων, στην ταύτιση ισχύος και αλήθειας. Η δεύτερη οπτική  είναι η οπτική  της «ελευθερίας» που παρουσιάζεται στο δεύτερο μέρος της μελέτης και η λογική της συνοψίζεται στη διάζευξη της αλήθειας από αξιώσεις ισχύος. Οι δύο οπτικές πρέπει  να θεωρηθούν ως συναπάρχουσες στο διάβα της ιστορίας, φανερώνοντας με αυτόν τον τρόπο την αμφισημία των ιστορικών γεγονότων.

       Προτελευταίο κείμενο του αφιερώματος είναι του Μ. Κωνσταντίνου, ο οποίος αποπειράται να απαντήσει στις αιτιάσεις διαφόρων, μεταξύ αυτών και των νεοπαγανιστών, ότι  η Παλαιά Διαθήκη είναι «μυθολογία των Εβραίων». Ο συγγραφέας ανατέμνει το ζήτημα σε δύο σκέλη: σχέση χριστιανισμού και Παλαιάς Διαθήκης και σχέση Παλαιάς Διαθήκης με τις μυθολογίες άλλων λαών. Καθοδηγητικός μίτος της σκέψης του είναι ότι η ιστορία για τους βιβλικούς στοχαστές σημαίνει τη διαλεκτική των  πρωτοβουλιών του Θεού και των απαντήσεων του ανθρώπου.

      Το αφιέρωμα κλείνει με ένα κείμενο του Σ. Καραχάλια που αναφέρεται στην ιδεοληπτική  και εξιδανικευτική πρόσληψη από τους νεοπαγανιστές του παραδείγματος του Ιουλιανού του Αποστάτη. Ο συγγραφέας με ιστορική εμβρίθεια μας παρουσιάζει μια λεπτομερής ανάλυση του πολιτικού και θρησκειοφιλοσοφικού εγχειρήματος του Ιουλιανού και απομυθοποιεί την εικόνα που έχει σχηματιστεί γι’ αυτόν σήμερα.

       Το τεύχος συμπληρώνεται με ένα κείμενο ποιμαντικού και πατρικού λόγου του Μητροπολίτη Σηλυβρίας Αιμιλιανού. Στις τελευταίες σελίδες του τεύχους υπάρχουν οι μόνιμες στήλες του: Ορθόδοξος κόσμος, Διάλογος με τους αναγνώστες και Το βιβλίο. Στον Ορθόδοξο κόσμο υπάρχουν τρία κείμενα. Ένα μικρό του Ν. Μαργαρίτη, ένα του Ε. Κουμπαρέλη με θέμα την 8^η γενική συνέλευση του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών και ένα κείμενο της Ε. Βουλγαράκη που σχολιάζει το βιβλίο του  Κ. Παπαγιώργη για τον Ντοστογιέφσκι ( το κείμενο αυτό αποτελεί συνέχεια από το προηγούμενο τεύχος).    

Σύναξη, Λογοτεχνία, τχ. 70 (1999), σσ. 130.

            Το 70^ο  τέυχος της Σύναξης αφιερώνεται στην σχέση της λογοτεχνίας με την εκκλησιαστική ταυτότητα. Βασικό μέλημα είναι να αποτυπωθεί  το πώς βλέπουν αυτήν την σχέση και άνθρωποι από τον χώρο της λογοτεχνίας και της λογοτεχνικής κριτικής. Γι’ αυτό τον λόγο εκτός από μεμονωμένα κείμενα   η Σύναξη απευθύνεται σε λογοτέχνες που καλούνται να απαντήσουν σε μια σειρά ερωτημάτων.

            Το εισαγωγικό κείμενο είναι του Ν. Ματσούκα και περιέχει κάποιες σκέψεις για την έννοια της δημιουργίας, ένα προβληματισμό για το τι ορίζεται ως πολιτισμός και μια παρουσίαση των κριτηρίων με τα οποία μπορούμε να αναγνωρίσουμε την αληθινή λογοτεχνία που μπορεί δυνητικά να μεταμορφώσει τον κόσμο πράττοντας χωρίς να το συνειδητοποιεί και εκκλησιολογικά.

            Το κείμενο που ακολουθεί είναι του Ν. Αρμάου, ο οποίος εξετάζει την έννοια της θρησκευτικότητας του λογοτεχνικού έργου μέσα από την οδό της λογοτεχνικής κριτικής. Ο συγγραφέας επιχειρεί να οριοθετήσει την έννοια της θρησκευτικότητας από την έννοια της πίστης με βάση την υπόθεση ότι αυτήν η οριοθέτηση παίρνει σάρκα και οστά τόσο στο ίδιο το λογοτεχνικό έργο όσο και στον τρόπο πρόσληψης αυτού από τους αναγνώστες και τους κριτικούς. Παραδείγματα λαμβάνονται από την νεοελληνική λογοτεχνία.

            Το τρίτο κείμενο είναι του Σ. Γουνελά. Το κείμενο αυτό συγκρίνει την εμπειρία της ποίησης και την εμπειρία της αγιότητας προτείνοντας κάποια σημεία σύγκλισης. Τα σημεία αυτά είναι η μοναχικότητα, η παιδικότητα, η ακρότητα βιωτής, η υπομονή, η διάθεση κένωσης, η ταπείνωση, η θυσία και  τελικώς η αγάπη.

             Ο Δ. Κοσμόπουλος συμβάλλει στο αφιέρωμα με ένα κείμενο για την έννοια της ποίησης και για την σχέση αυτής με την αλήθεια. Χαρακτηρίζοντας την λεγόμενη «χριστιανική ποίηση» ως ιδεολογική κατάχρηση παρουσιάζει τα όρια της επιδιωκόμενης ταύτισης αλήθειας και ποίησης.

            Το πέμπτο κείμενο του αφιερώματος ανήκει στον Π. Καλαϊτζίδη και θίγει το ζήτημα της σχέσης λογοτεχνίας και θεολογίας με δεδομένη την ανάδυση του ατομικού εαυτού στην νεωτερική λογοτεχνία. Επισημαίνεται η αυγουστίνεια ανακάλυψη του εσώτερου εαυτού, οι δυνατότητες για την αφήγηση που ανοίγει αυτή η ανακάλυψη, ενώ παρουσιάζεται και η έννοια της υποκειμενικότητας στη μοντέρνα λογοτεχνία. Βασικός στόχος όμως είναι να μπουν κάποια ερωτήματα για την κριτική της θεολογίας στη σημερινή λογοτεχνία, κριτική που πηγάζει από μια θεώρηση και μια επιθυμία προνεωτερικής ενότητας της τέχνης με την πίστη και το νόημα αυτής.  Ο συγγραφέας παρουσιάζει τα όρια και τις αδυναμίες αυτής της θεολογικής κριτικής μέσα από τα ερωτήματα που θέτει στο τέλος του κειμένου.

            Το κείμενο με το οποίο συνεχίζεται το αφιέρωμα είναι ένα μελέτημα του Κ. Ζάχου με θέμα την έννοια της μεταφοράς. Στο μελέτημα αυτό αναλύεται η έννοια της μεταφοράς σε όλα τα πεδία με τα οποία αυτή σχετίζεται: γλωσσολογία, επιστημολογία, θεωρία της λογοτεχνίας, ψυχανάλυση, θεολογία. Ο συγγραφέας τονίζει την σημασία της μεταφοράς για την λειτουργία του ανθρώπινου λόγου και καταλήγει με το συμπέρασμα ότι η μεταφορά εκ της δομής της αφήνει την σύλληψη της ουσίας σε εκκρεμότητα, διασπά την οριστικότητα της κοινότυπης εμπειρίας και διανοίγει στο μυστήριο.

            Το έβδομο κατά σειρά κείμενο του αφιερώματος είναι του Β. Αργυριάδη. Ο συντάκτης του κειμένου επιθυμεί να φανερώσει τρόπους με τους οποίους η ποίηση μπορεί να συμβάλει στο έργο της θεολογίας. Αυτοί οι τρόποι φανερώνονται σε τρία χαρακτηριστικά του ποιητικού λόγου: στην προσέγγιση του βιώματος, στην αναζήτηση της καθολικότητας, στην αίσθηση της ενότητας και στην ενασχόληση με το σύνολο των πραγμάτων της καθημερινής ζωής.

            Πέρα από το σώμα των κειμένων το αφιέρωμα περιλαμβάνει ένα απάνθισμα ποιημάτων των ποιητών: Α. Καλογερόπουλου, Π. Υφαντή, Κ. Χαραλαμπίδη, Π. Πάσχου, Ι. Φριλίγκου, Ν. Καρούζου. Ακόμη υπάρχει ένα δοκίμιο της Κ. Χιωτέλλη για την ποίηση του Ελευθέριου Μάινα και δύο ενότητες όπου η Σύναξη απευθύνει κάποια ερωτήματα σε έναν αριθμό λογοτεχνών σχετικά με την διαδικασία της γραπτής δημιουργίας και την διελκυνστίδα μεταξύ μορφής και περιεχομένου στο λογοτεχνικό έργο. Οι συγγραφείς που καλούνται να απαντήσουν είναι οι: Π. Λιαλιάτσης, μοναχός Μωυσής Αγιορείτης, Α. Κοσματόπουλος, Α. Μαρίνη, Ν. Χριστιανόπουλος, Π. Πάσχος, Θ. Βαλτινός, Μ. Πρατικάκης, Κ. Μαυρουδής, Γ. Αριστηνός.

            Στη συνέχεια του τεύχους ο π. Κ. Στρατηγόπουλος, ο Χ. Γιανναράς και ο Γ.Φίλιας καλούνται να σχολιάσουν μία εγκύκλιο της Αρχιεπισκοπής Αθηνών σχετικά με την καθιέρωση δεύτερης κυριακάτικης Θ. Λειτουργίας. Ο Ι. Καραβιδόπουλος με κείμενο του ενημερώνει τους αναγνώστες της Σύναξης για τις εργασίες της τέταρτης συνάντησης επιστημονικού διαλόγου μεταξύ Ορθοδοξίας και Ιουδαϊσμού που έλαβε χώρα στην Ιερουσαλήμ στις 13 με 16 Δεκεμβρίου το 1998. Ο διάκονος Ε. Λαμπρυνιάδης περιγράφει και καταθέτει τα συμπεράσματα του για την όγδοη Γενική Συνέλευση του Παγκοσμίου Συμβουλίου των Εκκλησιών στο Χαράρε και για την ιστορική Διορθόδοξη Συνάντηση της Θεσσαλονίκης που προηγήθηκε τον Μάιο του 1998.

            Το τέυχος κλείνει με ένα μικρό κείμενο του Δ. Γκαλημανά, τις μόνιμες στήλες του περιοδικού Διάλογος με τους αναγνώστες και  Το Βιβλίο, με μια καταγραφή των βιβλίων που έλαβε το περιοδικό το προηγούμενο διάστημα και τέλος ένα μικρό σημείωμα της Σύναξης για την τύχη του νέου βιβλίου Θρησκευτικών της Α΄  Λυκείου.