~ Orthodox Theological Digital Library I.M.D. ~

Σύναξη, Λειτουργική αναγέννηση: γλώσσα και συμμετοχή, τχ. 72 (1999), σσ. 128.

            Το 72^ο τεύχος της Σύναξης αποτελεί συνέχεια του προηγούμενου τεύχους αφού σε αυτό  δημοσιεύονται το υπόλοιπο μέρος των εργασιών του θεολογικού εργαστηρίου με θέμα την Λειτουργική αναγέννηση. Για το ίδιο θέμα στο τεύχος δημοσιεύονται και πέντε κείμενα συμπληρωματικά που συνεχίζουν τον διάλογο που πραγματοποιήθηκε στο θεολογικό εργαστήρι. Το τεύχος περιλαμβάνει και ένα κείμενο του σημαντικού θεολόγου του αιώνα μας Γ. Φλωρόφσκυ.

            Η πρώτη ενότητα αναφέρεται στο δίλημμα της μετάφρασης των εκκλησιαστικών κειμένων και περιλαμβάνει δύο εισηγήσεις και την συζήτηση που επακολούθησε των εισηγήσεων.

            Ο πρώτος εισηγητής είναι ο π. Ν. Λουδοβίκος και στην εισήγηση του επιχειρεί να δει το ζήτημα περί της μεταγλώττισης μέσα σε ένα ευρύτερο θεολογικό και φιλοσοφικό πλαίσιο. Επισημαίνοντας το εξουσιαστικό- αμυντικό σχήμα που κρύβεται πίσω από την άρνηση κάθε μεταγλώττισης δεν παραλείπει να επισημάνει και τον κίνδυνο να έχουμε μία αμυντική, ιδιωτική και αυτοθεραπευτική χρήση της μεταγλώττισης από τους υποστηρικτές της. Θεωρώντας ότι κάθε μεταγλώττιση είναι και ερμηνεία ο εισηγητής παρουσιάζει σε αδρές γραμμές και βάζει σε διάλογο με την θεολογία, τις  φιλοσοφίες  περί ερμηνείας του Χάιντεγκερ, του Gadamer και του Derrida.

            Η δεύτερη εισήγηση είναι της Κ. Χιωτέλλη. Η εισηγήτρια προσπαθεί πρώτα να εντοπίσει προβλήματα και θέματα που προκύπτουν από την λειτουργική γλώσσα όπως χρησιμοποιείται σήμερα. Η εισήγηση βρίθει γλαφυρών παραδειγμάτων για την κατάσταση που επικρατεί σήμερα και αποδεικνύει ότι μετάφραση και λειτουργική ανανέωση βρίσκονται σε στενή αλληλεξάρτηση. Επιπλέον στην εισήγηση τίθεται και το θέμα των δυσκολιών που προκύπτουν σε κάθε προσπάθεια μετάφρασης λειτουργικών κειμένων ενώ η εισηγήτρια καταλήγει και σε κάποιες πρακτικές προτάσεις.

            Η ενότητα ολοκληρώνεται με συζήτηση στην οποία παίρνουν τον λόγο εκτός από τους δύο εισηγητές οι: π. Α. Πινακούλας, Δ. Μόσχος, Π. Καλαϊτζίδης, Γ. Παπαδόπουλος, Α. Παπαμιχαλόπουλος, Φ. Σχοινάς, Ν. Κουραμπής, Λ. Κωλέττης, Σ. Πορτελάνος, π. Β. Θερμός.

            Στην δεύτερη ενότητα το θέμα είναι η συμμετοχή του λαού στην εκκλησιαστική λατρεία. Η μοναδική εισήγηση αυτής της ενότητας ανήκει στον Π. Βασιλειάδη. Θέμα της εισήγησης είναι η αναγέννηση της λειτουργικής ζωής. Ο εισηγητής περιγράφει τρεις εξελίξεις που συμβάλλουν σε αυτήν την αναγέννηση: την ανάπτυξη της πολιτιστικής ανθρωπολογίας, την επίδραση της λειτουργικής κίνησης σε όλες τις χριστιανικές ομολογίες, την δημιουργία του νέου επιστημονικού κλάδου της λειτουργικής θεολογίας. Στην εισήγηση δίνεται ιδιαίτερο βάρος στην παρουσίαση των συμπερασμάτων της διορθόδοξης διάσκεψης με θέμα «Ορθόδοξη Λειτουργική Αναγέννηση και η Ορατή Ενότητα», η οποία και διατύπωσε κάποιες «θεμελιώδεις αρχές» που θα πρέπει να διέπουν κάθε χριστιανική λατρεία. Στην συζήτηση που ακολουθεί συμμετέχουν ο εισηγητής και οι: Α. Παπαμιχαλόπουλος, Π. Καλαϊτζίδης, π. Β. Θερμός, π. Ν. Λουδοβίκος, π. Θ. Κουμαριανός, Ν. Κουραμπής, Ε. Βουλγαράκη, π. Κ. Καραϊσαρίδης, π. Α. Αυγουστίδης, Σ. Πορτελάνος, Θ. Παπαθανασίου, π. Π. Κουμαριανός, Γ. Στάθης.

            Στα συμπληρωματικά κείμενα προηγείται το κείμενο του π. Α. Πινακούλα το οποίο διαλέγεται με το κείμενο του Δ. Μαυρόπουλου στο προηγούμενο τεύχος που αναφερότανε σε μια νέα ακολουθία εκκλησιαστικού γάμου. Ο συγγραφέας διατυπώνει τις κριτικές του παρατηρήσεις διαπιστώνοντας ότι στην νέα ακολουθία υπάρχει ένας περιορισμός του ρόλου των εντολών του Θεού και μια αποσιώπηση της ιστορίας της σωτηρίας. Ερμηνεύει τη νέα ακολουθία ως καρπό της θεολογίας του 60 της οποίας ειδοποιά γνωρίσματα και καθοδηγητικές αρχές της θεωρεί την πολεμική της εναντίον του ευσεβισμού και την πρόσληψη των αιτημάτων της πολιτιστικής επανάστασης που συνέβη εκείνη την δεκαετία.

Ακολουθούν δύο μικρά κείμενα. Το ένα είναι του Π. Νικολόπουλου, ο οποίος σχολιάζει κριτικά κάποιες παρατηρήσεις και προτάσεις που διατυπώθηκαν στο προηγούμενο τεύχος για την ενοριακή λατρεία. Τα δεύτερο κείμενο είναι του Ι. Δαμασκηνού και έχει θέμα την συζήτηση περί της μεταφράσεως της λειτουργικής γλώσσας. Την ενότητα αυτήν τη ολοκληρώνουν δύο εκτενέστερα κείμενα του Φ. Σχοινά και του π. Β. Θερμού. Ο πρώτος διατυπώνει τις αντιρρήσεις του πάνω στο ζήτημα της μεταγλωττίσεως αναφερόμενος στις πρακτικές δυσκολίες αυτής. Ο π. Β. Θερμός στο κείμενο του απαντάει στις ενστάσεις των προηγούμενων κειμένων του Ι. Δαμασκηνού και του Φ. Σχοινά σχετικά με το εγχείρημα της μεταγλώττισης της λειτουργικής γλώσσας. Επιπλέον στο κείμενο του διαλέγεται και με την εισήγηση του π. Ν. Λουδοβίκου που περιέχεται σε αυτό τεύχος.

Ανεξάρτητα από το θέμα της λειτουργικής αναγέννησης στο τεύχος υπάρχει ένα κείμενο, πρώτη φορά μεταφρασμένο στα ελληνικά, του π. Γ. Φλωρόφσκυ. Στο κείμενο αυτό, σύμφωνα και με τον Θ. Παπαθανασίου που παραθέτει κάποιες σημειώσεις στο τέλος για μια καλύτερη κατανόηση του κειμένου, ο π. Γ. Φλωρόφσκυ επιχειρεί μια θεολογική αποτίμηση της οικουμενικής επικαιρότητας στις αρχές της δεκαετίας του 60. Κεντρική θεολογική πεποίθηση του π. Γ. Φλωρόφσκυ  είναι ότι ο «ο Χριστιανισμός είναι η Εκκλησία» και μέσα σε αυτήν την πεποίθηση πρέπει να σκεφτούμε τις έννοιες της ενότητας και της οικουμενικότητας.

Στο τεύχος υπάρχει και η στήλη Ορθόδοξος κόσμος όπου έχουμε μία συνέντευξη του αρχιμανδρίτη της Μπριζ Βελγίου κ.κ. Αθηναγόρα Πέκσταντ για την ενορία που αυτός ποιμαίνει στο Βέλγιο, ένα μικρό κείμενο για την Ορθόδοξη Εκκλησία στη Φιλανδία από τον Χ. Παπαθανασίου και ενημερωτικό σημείωμα για την Β΄ Συνάντηση Θεολόγων καθηγητών. Τέλος υπάρχουν οι μόνιμες στήλες του περιοδικού Διάλογος με τους αναγνώστες και Το Βιβλίο.

Σύναξη, Η παγκοσμιοποίηση: τα κοινωνικά οράματα και η εκκλησιαστική συνείδηση, τχ. 73 (2000), σσ. 129.

            Το 73^ο τεύχος της Σύναξης αφιερώνεται στις εξελίξεις που κατηγοριοποιούνται κάτω από τον όρο παγκοσμιοποίηση και στο αντίκτυπο που έχουν αυτές οι εξελίξεις στην εκκλησιαστική συνείδηση. Το αφιέρωμα συγκροτείται από έξι κείμενα και μία ενότητα όπου η Σύναξη θέτει ερωτήματα σε τρεις κοινωνικούς επιστήμονες.

            Πρώτο κείμενο του αφιερώματος είναι του Αρχιεπίσκοπου Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας Αναστάσιου. Το κείμενο είναι ουσιαστικά η εισήγηση που εκφώνησε ο Αρχιεπίσκοπος στην 8^η Γενική Συνέλευση του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών στο Χαράρε τον Δεκέμβριο του 1998. Θέμα της εισήγησης είναι η έννοια της ανάμνησης στην εκκλησιολογική της διάσταση. Ο εισηγητής αναπτύσσει αυτήν την έννοια παραθέτοντας οκτώ θέσεις στις οποίες συσχετίζει την έννοια της ανάμνησης με την έννοια της οικουμενικότητας και την έννοια της ενότητας.

            Το κείμενο που ακολουθεί είναι του Π. Νικολόπουλου. Στο κείμενο αυτό παρουσιάζονται και αναλύονται οι οικονομικές, πολιτικές και οικονομικές συνιστώσες του φαινομένου που ονομάζεται παγκοσμιοποίηση, ενώ γίνεται και προσπάθεια να εξαχθεί και ένας συγκεκριμένος ορισμός του φαινομένου. Το τελευταίο μέρος του κειμένου αναφέρεται στην θέση της εκκλησίας απέναντι στις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης.

            Στην μελέτη που ακολουθεί ο Δ. Μόσχος κάνει μια επισκόπηση του νεοδιαφωτιστικού ιδεολογικού ρεύματος που αναπτύχθηκε στην νεοελληνική κοινωνία κατά την δεκαετία του 90. Τον συγγραφέα τον ενδιαφέρει να παρουσιάσει τα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου λόγου σε συνάρθρωση με το νεορθόδοξο ιδεολογικό ρεύμα, το οποίο και παρουσιάζεται ως ο κύριος αντίπαλος. Κατά συνέπεια μέσα στην μελέτη αναδεικνύεται τόσο η κριτική διάσταση του συγκεκριμένου ιδεολογικού ρεύματος όσο και τα όρια της ιδεολογικής του ανάλυσης.

            Στα δύο κείμενα που ακολουθούν θίγεται το θέμα της εργασίας. Στο πρώτο κείμενο ο Ν. Αλιμπράντης αναφέρεται στις εξελίξεις στην οργάνωση της εργασίας και στις εργασιακές σχέσεις από την δεκαετία του 70 και μετά. Στο δεύτερο κείμενο που είναι συλλογικά γραμμένο από τον π. Α. Καλλιγέρη, τον Δ. Μόσχο, τον Η. Λιαμή και τον Θ. Παπαθανασίου παρουσιάζεται σε αδρές γραμμές η θέση του εκκλησιαστικού λόγου απέναντι στα ζητήματα της εργασίας και της ανεργίας. Η παρουσίαση έχει ως στόχο την ανάδειξη  θεολογικών κριτηρίων για αυτά τα δύο κρίσιμα ζητήματα της ζωής του κάθε ανθρώπου.

Το αφιέρωμα ολοκληρώνεται με ένα κείμενο Κ . Ζορμπά σχετικά με την εξέλιξη της έννοιας του χρόνου στις σύγχρονες βιομηχανικές και μεταβιομηχανικές κοινωνίες και με τις απαντήσεις του Κ. Ζουράρη, του Ν. Κοκοσαλάκη και του Θ. Παπαχρίστου σε ερωτήματα που τους έθεσε η Σύναξη σχετικά με την παγκοσμιοποίηση και την προοπτική κοινωνικών οραμάτων εντός αυτής.

Στην ενότητα  Ορθόδοξος  Κόσμος υπάρχει ένα μικρό κείμενο του Αθ. Κοτταδάκη για την αγάπη ως διάθεση κοινωνικής προσφοράς στο χώρο της Εκκλησίας και ένα μικρό κείμενο του Ν. Τριανταφυλλόπουλου, Στην ενότητα Σελίδες Διδαχής δημοσιεύεται η εισήγηση της Ε. Βουλγαράκη στην Β΄ Συνάντηση Θεολόγων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Στην εισήγηση αυτή διερευνάται η σχέση της θεολογίας με την μελέτη της ιστορίας και μέσα από το μάθημα της Εκκλησιαστικής Ιστορίας στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση  γίνεται κριτική σε ορισμένες θεολογικές τάσεις που κηρύσσουν την ανιστορικότητα ή που πρεσβεύουν μια ιδεολογικά προκαθορισμένη ανάγνωση της ιστορίας.

Το τεύχος ολοκληρώνεται με τις μόνιμες στήλες Διάλογος με τους Αναγνώστες, Το Βιβλίο και ένα κείμενο του Μητροπολίτη Σερβιών και Κοζάνης Διονυσίου Ψαριανού με θέμα την λειτουργική αναγέννηση.

Σύναξη, Εν τω κόσμω σήμερα, τχ. 74 (2000), σσ. 126.

            Το 74^ο  τεύχος της Σύναξης έχει ως κεντρικό θέμα την θέση των Χριστιανών στον σημερινό κόσμο. Στο θέμα αυτό αφιερώνονται πέντε μελέτες που εκκινούν από διαφορετικά ερωτήματα  αλλά συμβάλλουν στην ανίχνευση απαντήσεων που συνεισφέρουν στο κεντρικό προβληματισμό του τεύχους.

            Το τεύχος ανοίγει με ένα κείμενο του Μητροπολίτη του Όρους Λιβάνου Γεώργιο ( Χόντρ). Στο συγκεκριμένο κείμενο παρουσιάζονται οι πρακτικές συνέπειες του γεγονότος ότι οι μαθητές του Χριστού καλούνται να γίνουν το άλας της γης. Το μυστήριο αυτό της κλήσεως και η μη-συνειδητοποίηση του,  είναι για τον Μητροπολίτη το κεντρικό πρόβλημα των Χριστιανών σήμερα, γι’ αυτό και το κείμενο επιμένει στις πρακτικές συνέπειες που σηματοδοτεί το συγκεκριμένο μυστήριο.

            Το δεύτερο κείμενο είναι του Δ. Μπαθρέλλου και επιχειρεί μια περιγραφή και ταυτόχρονα κριτική νοοτροπιών και πρακτικών με απολλιναρίζον υπόβαθρο στον  σημερινό εκκλησιαστικό χώρο. Ο συγγραφέας εντοπίζει εφτά μορφές  του σύγχρονου απολλιναρισμού. Μέσα σε αυτές τις μορφές καταδεικνύεται η υποτίμηση του λόγου ως λογική και του λόγου ως γλώσσα και η άρνηση κάθε δυνατότητας κριτικής. Δηλαδή, συμπερασματικά η έμπρακτη άρνηση της λογικής και ελεύθερης φύσης μας.

            Το αμέσως επόμενο κείμενο είναι του π. Ευάγγελου Γκανά το οποίο διερευνά την σχέση Χριστιανισμού και ευρωπαϊκού πολιτισμού. Η προοπτική που υιοθετεί ο συγγραφέας είναι η εξέταση των βαθύτερων ιστορικών επιδράσεων του ανατολικού και δυτικού Χριστιανισμού στη διαδικασία σχηματισμού του ευρωπαϊκού κόσμου και του «πολιτισμού» του. Στο δεύτερο μισό της μελέτης ο συγγραφέας αντιστρέφει την προοπτική και εξετάζει την επίδραση που έχει ο σημερινός παγκοσμιοποιημένος ευρωπαϊκός κόσμος στον  Χριστιανισμό.

            Ο Κ. Δεληκωνσταντής στη μελέτη που ακολουθεί αναφέρεται στο ζήτημα της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Παρουσιάζει αρκετές πτυχές της συζήτησης που διεξάγεται σήμερα στην Ευρώπη σχετικά με την ταυτότητα της. Ο ίδιος προτείνει ως βασικό όρο και σταθερά αυτής της ταυτότητας τα δικαιώματα του ανθρώπου. Θεωρεί ότι ο ορθόδοξος κόσμος οφείλει να συμβάλλει και να εμπλουτίσει αυτόν τον όρο και άρα και την ταυτότητα της Ευρώπης εφόσον η αξία και ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ελευθερίας είναι συστατικό του στοιχείο.

            Το κείμενο που κλείνει αυτήν την ενότητα του τεύχους είναι του Κ. Ζάχου. Είναι ένα μικρό αλλά πυκνό νοηματικά κείμενο, στο οποίο ο συγγραφέας διατυπώνει κάποιες σκέψεις για την οικολογική κρίση. Συνισταμένη αυτών των σκέψεων είναι ο σύγχρονος άνθρωπος και η προσέγγιση της κτίσης απ’ αυτόν.

            Ακολουθούν τρία κείμενα με διαφορετικό θέμα το καθένα. Το πρώτο είναι του Ν. Θ. Μπουγάτσου και εξετάζει την θέση των λαϊκών μέσα στην οργάνωση και στις λειτουργίες  της Εκκλησίας διαχρονικά. Το δεύτερο κείμενο είναι του Αρχιμανδρίτη Α. Κολλά και αναφέρεται στις σχέσεις Εκκλησίας και κοσμικής εξουσίας με αφορμή  μια διαμάχη της επικαιρότητας. Τρίτο είναι ένα τρισέλιδο κείμενο του Γ. Μενεσίδη με θέμα τις αισθητικές προκείμενες της εκκλησιαστικής ζωγραφικής.

            Το τεύχος ολοκληρώνεται με τις μόνιμες στήλες του. Στην στήλη Ορθόδοξος κόσμος υπάρχουν τρία μικρά κειμενάκια. Στην στήλη Ζητήματα Παιδείας υπάρχει ένα μακροσκελές κείμενο του Π. Καλαϊτζίδης που συμβάλει στην συζήτηση που έχει ανοίξει για τη διδασκαλία των θρησκευτικών στην εκπαίδευση. Ο συγγραφέας  αναφέρει πολλές διαφορετικές όψεις της συζήτησης και με επιχειρήματα αναπτύσσει την πρόταση του  να μεταβληθεί το μάθημα των θρησκευτικών από ομολογιακό-κατηχητικό και άρα προαιρετικό  που είναι σήμερα, σε  πολιτιστικό-ιστορικό-ερμηνευτικό μάθημα που θα μπορεί να είναι και  υποχρεωτικό. Τέλος υπάρχουν και οι στήλες Διάλογος με τους αναγνώστες και Το βιβλίο με πολλές σελίδες και οι δύο.