~ Orthodox Theological Digital Library I.M.D. ~

Σύναξη, π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ:από την θεολογία των Πατέρων στην «νεοπατερική σύνθεση», τχ. 64 (1997), σσ. 137.

            Το 64^ο  τεύχος της Σύναξης περιέχει ένα αφιέρωμα σε έναν από τους σημαντικότερους θεολόγους του εικοστού αιώνα, τον π. Γεώργιο Φλωρόφσκυ.

Το αφιέρωμα αποτελείται από επτά κείμενα, εκ των οποίων τα δύο είναι κείμενα του ίδιου.

            Το αφιέρωμα ανοίγει με ένα μικρό κείμενο του π. Φλωρόφσκυ που έχει τον χαρακτήρα ενός μικρού βιογραφικού σημειώματος. Ο π. Φλωρόφσκυ περιγράφει την πνευματική του διαδρομή και συντάσσει μια μικρή θεολογική διαθήκη τονίζοντας την διάσταση της ιστορίας μέσα στην ορθόδοξη θεολογία και την θεολογική σημασία της διδασκαλίας των Ελλήνων Πατέρων ή αλλιώς του Χριστιανικού Ελληνισμού.

            Το επόμενο κείμενο είναι του Μητροπολίτου Περγάμου Ιωάννου Ζησιούλα και αποτελεί μια απόπειρα εισαγωγής στην θεολογία του π. Φλωρόφσκυ. Άξονες για αυτήν την εισαγωγή είναι η θέση που έχουν στην σκέψη του π. Φλωρόφσκυ οι έννοιες του προσώπου και της ελευθερίας. Αυτές οι έννοιες παρουσιάζονται με κριτήριο την μέριμνα για την  οικουμενική διάσταση της χριστιανικής αλήθειας και για την δημιουργική πρόσληψη της Πατερικής θεολογίας που διακατέχει το έργο του π. Φλωρόφσκυ. Επιπλέον τονίζεται το πρωτείο της Χριστολογίας στην θεολογία του π. Φλωρόφσκυ.

            Ο Θ. Παπαθανασίου συμβάλλει στο αφιέρωμα με μία πολυσέλιδη μελέτη με θέμα την εκκλησιολογική και ιστορική θεώρηση της χριστιανικής πίστης από τον π. Φλωρόφσκυ. Στο πρώτο μέρος της  μελέτης υπάρχει μία ανάλυση των θέσεων του Φλωρόφσκυ γενικότερα για την ιστορία, ενώ στην υπόλοιπη μελέτη θίγονται τα ζητήματα του χριστιανικού ελληνισμού , της παράδοσης, των εσχάτων  και της αντινομικής σχέσης μεταξύ «αυτοκρατορίας» και «ερήμου» που είναι και το βασικό ερμηνευτικό σχήμα που ανέπτυξε στα έργα του ο π. Φλωρόφσκυ.

            Το αφιέρωμα συμπληρώνεται με δύο μικρά κείμενα, του π. Γ. Μεταλληνού που είναι μία τρισέλιδη συνοπτική αναφορά στην προσφορά του π. Φλωρόφσκυ στην θεολογία και στην Εκκλησία και του π. BorisBobrinskoy που είναι μια μικρή προσωπική μαρτυρία για τον δάσκαλο του π.Φλωρόφσκυ. Ακόμη στο αφιέρωμα υπάρχουν και άλλα δύο μεγάλα κείμενα. Το ένα είναι του Φ. Σχοινά και παρουσιάζει με αφορμή την σκέψη του Φλωρόφσκυ την συνάντηση χριστιανισμού και ελληνισμού σε διάφορα πεδία: της κοσμολογίας, της ανθρωπολογίας, της οντολογίας του προσώπου, της ερμηνείας του κακού, της αντίληψης για τον χρόνο. Το άλλο μεγάλο κείμενο και τελευταίο του αφιερώματος είναι ένα κείμενο του ίδιου του π. Φλωρόφσκυ  που είναι  απόσπασμα από το μεταφρασμένο βιβλίο του στα ελληνικά Το σώμα του ζώντος Χριστού.  

            Εκτός αφιερώματος υπάρχει στο τεύχος το κείμενο του Δ. Τέρνερ και το κείμενο του Π. Γιατζάκη. Το πρώτο κείμενο είναι μια απόπειρα εναλλακτικής θεώρησης του Βυζαντίου με άξονα αυτό που ονομάζει ο συγγραφέας «κοινωνικό μύθο». Στο συγκεκριμένο κείμενο ως παράδειγμα κοινωνικού μύθου εκλαμβάνεται η συνέχεια της ύστερης αρχαιότητας και του Χριστιανισμού. Το δεύτερο κείμενο περιγράφεται η έννοια του μεσσιανισμού και η μεταμόρφωση της από τον αρχαίο μεσσιανισμό της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης στον μοντέρνο μεσσιανισμό της νεωτερικότητας και κυρίως σε εβραίους στοχαστές του δεκάτου-ενάτου και του εικοστού αιώνα: MosesHess, HermannCohen, WalterBenjamin, Gershom Scholem και Theodor Adorno.

            Το τεύχος ολοκληρώνεται με ένα μικρό κείμενο του O. Clementγια τον Ρώσο φιλόσοφο Μπερντάγιεφ, ένα κείμενο του Π. Υφαντή αφιερωμένο στη μνήμη του Χ. Μαλεβίτση, τρία ποιήματα του PhilipSherrard και τις μόνιμες στήλες του περιοδικού Διάλογος με τους αναγνώστες και Το βιβλίο.                

Σύναξη, Μάθημα των Θρησκευτικών: αίτημα παιδείας ή συντεχνίας;, τχ. 65 (1998), σσ. 137.

            Το 65^ο τεύχος της Σύναξης είναι αφιερωμένο στα ζητήματα που προκύπτουν από την ύπαρξη του μαθήματος των θρησκευτικών στην ελληνική δημόσια εκπαίδευση. Τα κείμενα που περιλαμβάνονται στο αφιέρωμα είναι ταξινομημένα θεματικά σε τέσσερις άξονες: ανιχνεύσεις της φυσιογνωμίας του μαθήματος, προσεγγίσεις του έργου του θεολόγου καθηγητή, ντοκουμέντα και μαρτυρίες, κριτική αναλυτικών προγραμμάτων και διδακτικών βιβλίων.

            Το κείμενο με το οποίο ανοίγει το αφιέρωμα είναι του Π. Νέλλα και αποτελεί μία εισαγωγή στον τρόπο που ο χριστιανός πρέπει να αντιληφθεί την σχέση του Θεού με τον κόσμο. Με αφορμή την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα ο συγγραφέας προσπαθεί να παρουσιάσει τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να συνεισφέρει η ορθόδοξη εκκλησιαστική παράδοση στην οικοδόμηση αυτού του νέου πλαισίου, μια παράδοση που βάζει ως μέτρο και ως κριτήριο της πίστης και της λατρείας της, την ένωση του Θεού με τον κόσμο.

             Η μελέτη της Ε. Βουλγαράκη- Πισίνα αναφέρεται στο ζήτημα της φυσιογνωμίας που πρέπει να έχει το μάθημα των θρησκευτικών. Η συγγραφέας επιμένει στη σημασία του γνωστικού επιπέδου του μαθήματος και αντιτίθεται σε προτάσεις εκκλησιοποίησης του μαθήματος εκ των άνω ή από το παράθυρο. Αντιθέτως προτείνει την ιεραποστολική προοπτική και αναλύει το περιεχόμενο της πρότασης της.

            Το άρθρο του Ι. Κονιδάρη έχει ως αντικείμενο την παρουσίαση του θεσμικού πλαισίου που εξειδικεύει στην χώρα μας τη συνταγματική επιταγή για την ανάπτυξη της θρησκευτικής συνειδήσεως ως ενός εκ των σκοπών της Εκπαίδευσης. Παρουσιάζεται και η ιστορική διαμόρφωση του πλαισίου και το τι ισχύει σήμερα. Στο τελευταίο μέρος του άρθρου σχολιάζεται απόφαση του Συμβουλίου Επικρατείας που αναφέρεται στο θέμα της θρησκευτικής εκπαιδεύσεως και της θρησκευτικής ελευθερίας.

            Τελευταίο κείμενο αυτής της ενότητας είναι το κείμενο του Ε. Περσελή. Σκοπός αυτής της μελέτης είναι η περιγραφή των τάσεων που αφορούν τη νομική θέση του μαθήματος των Θρησκευτικών στο εκπαιδευτικό σύστημα ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών. Παράλληλα δίνεται και μια εικόνα της εξέλιξης που παρατηρείται σε ότι αφορά τα παιδαγωγικά κριτήρια και την προσέγγιση της χριστιανικής διδασκαλίας και των άλλων παγκόσμιων θρησκειών στη σχολική διδακτική πράξη.

            Στην ενότητα των ντοκουμέντων δημοσιεύονται ένα ενημερωτικό σημείωμα και μια απόφαση της Ιεράς Συνόδου προς τον υπουργό παιδείας για το θέμα του μαθήματος των θρησκευτικών.

            Στην επόμενη ενότητα το επίκεντρο είναι ο καθηγητής των θρησκευτικών. Σε όλα τα κείμενα αυτής της ενότητας περιγράφεται η εμπειρία είτε καθηγητών θεολόγων είτε ανθρώπων που σχετίσθηκαν με καθηγητές θεολόγους από τη θέση του μαθητή. Στην πρώτη κατηγορία έχουμε το κείμενο της Α. Τζουβάλη- Καριώτογλου που μέσα από το δίπολο εξουσία και αυθεντία προσπαθεί να περιγράψει τον ρόλο του καθηγητή- θεολόγου μέσα στην τάξη. Ο Δ. Μόσχος στο δικό του κείμενο αναδεικνύει τη σημασία του λαϊκού θεολόγου και των δύο φύλων για τη δημόσια εκπαίδευση και για την εκκλησιαστική ζωή. Περιγράφει με ενάργεια τα προβλήματα και τις προοπτικές των ανθρώπων που σπουδάζουν στις θεολογικές σχολές των πανεπιστημίων και πως το σύνολο αυτής της κατάστασης επηρεάζει και το χώρο της εκπαίδευσης. Η Ν. Σταματέλου παραθέτει διάφορες σκέψεις για το λειτούργημα του θεολόγου μέσα σε μια κοινωνία που φαίνεται να μην το έχει ανάγκη. Στην δεύτερη κατηγορία έχουμε το κείμενο του Θ. Βαλτινού που περιγράφει τις μνήμες του από το μάθημα των θρησκευτικών και από το θεολόγο καθηγητή του. Σε ένα άλλο κείμενο η Ε. Μπενέκου αναφέρει τις εντυπώσεις της από την γνωριμία της με θεολόγους καθηγητές, μέσα από τον συντονιστικό της ρόλο ως ψυχολόγος- επιμορφώτρια για τέσσερα χρόνια σε επιμορφωτικά σεμινάρια στο Π. Ε. Κ Αθηνών. Ένα από τα τελευταία κείμενα αυτής της ενότητας είναι το κείμενο του Σ. Φωτίου ο οποίος παρουσιάζει γενικότερα την διαλεκτική ελευθερίας και αγάπης που υπάρχει στην διαδικασία μεγαλώματος ενός παιδιού. Στην διαδικασία αυτή ο συγγραφέας προσπαθεί να δώσει θεολογική προοπτική και γι’ αυτόν τον λόγο συνδέει τα στάδια της βιολογικής ζωής με την πορεία του ανθρώπου μέσα στην εκκλησία. Τελευταίο κείμενο είναι ένα κείμενο του Ντοστογιέφσκυ με σκέψεις του συγγραφέα για την θρησκευτική αγωγή ύστερα από επίσκεψη του σε ένα ορφανοτροφείο.

            Η τελευταία ενότητα του αφιερώματος περιλαμβάνει κείμενα σχετικά με τα βιβλία και τα αναλυτικά προγράμματα του μαθήματος των θρησκευτικών στην δημόσια εκπαίδευση. Το πρώτο κείμενο είναι της Π. Καζλάρη και αναφέρεται στην αλλαγή των βιβλίων των θρησκευτικών στις τάξεις του δημοτικού σχολείου. Η συγγραφέας παρουσιάζει τις αλλαγές αυτές και ως προς το γνωστικό περιεχόμενο αλλά και ως προς την μέθοδο διδασκαλίας και παρουσίασης που υιοθετούν τα καινούργια σε σύγκριση με τα παλιά. Ο  Κ. Δροσόπουλος σχολιάζει το καινούργιο βιβλίο της τρίτης τάξης του Γυμνασίου με θετικά λόγια, θεωρώντας το ως ένα βιβλίο μέσω του οποίου οι μαθητές θα προσεγγίσουν τις βιωμένες πτυχές του Ευαγγελίου όπως αυτές αποτυπώνονται στην ιστορία της Εκκλησίας. Το κείμενο του  Π. Υφαντή αναφέρεται στα βιβλία των θρησκευτικών των τριών τάξεων του Λυκείου και πέρα από την κριτική ανάγνωση αυτών , προτείνει και τρόπους με τους οποίους η χρήση ενός επιβεβλημένου εγχειριδίου μπορεί να γίνει πιο γόνιμη στα πλαίσια της εκπαιδευτικής και διδακτικής διαδικασίας. Στο τελευταίο κείμενο αυτής της ενότητας ο Ν. Κουραμπής διατυπώνει κάποιες σκέψεις για το περιεχόμενο ενός βιβλίου θρησκευτικών για την Γ΄ Λυκείου , σκέψεις που διαφοροποιούνται αισθητά από τον τρόπο που έχει γραφεί το βιβλίο που ισχύει την εποχή που συντάχθηκε το συγκεκριμένο κείμενο. Ολόκληρο το αφιέρωμα κλείνει με ένα μικρό κείμενο του Ι. Παναγόπουλου στο οποίο συνοψίζεται ο διάλογος για την φυσιογνωμία του μαθήματος των θρησκευτικών την εποχή που γράφτηκε το κείμενο, δηλαδή αρχές της δεκαετίας του 80. Επιπλέον ο συγγραφέας επικεντρώνει στην φυσιογνωμία του μαθήματος ως μάθημα ελληνορθόδοξης αγωγής και αναλύει το τι σημαίνει αυτή η φυσιογνωμία.

            Το τεύχος ολοκληρώνεται με τις μόνιμες στήλες του Διάλογος με τους αναγνώστες και Το Βιβλίο.    

Σύναξη, Η Γλώσσα της Εκκλησίας σήμερα, τχ. 66 (1998), σσ. 113.

            Το 66^ο  τεύχος της Σύναξης ασχολείται με το ζήτημα της εκκλησιαστικής γλώσσας. Η γλώσσα της λατρείας  προσεγγίζεται μέσα από κείμενα που ερμηνεύουν την σημερινή πραγματικότητα και κομίζουν τις δικές τους προτάσεις για συγκεκριμένα προβλήματα.

            Το αφιέρωμα ανοίγει με ένα μικρό κείμενο του Αρχιμανδρίτη Ιουστίνου Πόποβιτς ο όποιος αναφέρεται στην σημασία που έχει η μετάφραση της Θείας Λειτουργίας στην καθομιλουμένη γλώσσα. Ένα εγχείρημα που πραγματοποίησε και ο ίδιος στα Σέρβικα.

            Το δεύτερο κείμενο είναι του Αρχιμανδρίτη Βασίλειου του Ιβηρίτη και αναφέρεται στον λόγο της εκκλησίας και στην σημασία αυτού μέσα στην έλλογη λατρεία της Εκκλησίας μας.

            Το τρίτο κείμενο είναι της Δήμητρας Κούκουρας, στο οποίο δίνεται βάρος στην ερμηνεία της γλώσσας ως ενός κώδικα επικοινωνίας που πρέπει να γίνεται αντιληπτός ως προς την μορφή του και κατανοητός  ως προς το νοηματικό του περιεχόμενο. Και επιπλέον η εκκλησιαστική εμπειρία οφείλει να σαρκώνετε σε ένα τέτοιο κώδικα για να καθίσταται κοινωνήσιμη.

            Το αφιέρωμα συνεχίζεται με μία πολυσέλιδη μελέτη του π. Βασίλειου Θερμού. Η μελέτη μπορεί να χαρακτηρισθεί ως μια ακτινογραφία της παθολογικών διαστάσεων της σχέσης της εκκλησίας με την γλώσσα της λατρείας της σήμερα. Η παθολογία αυτή οδηγεί στην κατ’ ουσίαν αχρήστευση της εκκλησιολογικής υποστάσεως του πιστού και στην στέρηση από αυτόν της ένταξης του και της έλλογης μετοχής του στον λατρευτικό διάλογο. Ο συγγραφέας δεν αρκείται μόνο στην επισήμανση των προβλημάτων άλλα στο τέλος της μελέτης προβαίνει και στην διατύπωση προτάσεων για την μεταγλώττιση της λατρευτικής γλώσσας.

            Ο Επίσκοπος Ζήλων Σωτήριος καταθέτει στο κείμενο που ακολουθεί την προσωπική του εμπειρία από την ιεραποστολική του δράση στην Κορέα. Το κείμενο επικεντρώνεται στην απόπειρα μετάφρασης της ορθόδοξης λατρευτικής γλώσσας από τα ελληνικά στα κορεάτικα. Αυτό που αναδεικνύεται σαφώς είναι ότι κάθε απόπειρα μετάφρασης είναι ουσιαστικά μια απόπειρα σάρκωσης της Αλήθειας σε έναν άλλο πολιτισμό και σε μια άλλη γλώσσα με τη δική τους ιστορία και το δικό τους λόγο και νόημα.

            Το έκτο κατά σειρά κείμενο είναι μία μελέτη του π. Α. Πινακούλα με θέμα την σχέση της εκκλησιαστικής γλώσσας με την νεοελληνική ιδεολογία τους τελευταίους δύο αιώνες. Ο συγγραφέας προσπαθεί να δείξει ότι η σύζευξη εκκλησιαστικής γλώσσας και ιδεολογίας πραγματοποιείται κυρίως στα πλαίσια του νεοελληνικού κράτους και μπορεί να χαρακτηριστεί  ως μια είσοδο του κόσμου στο χώρο της Εκκλησίας με πρόσχημα την ίδια την παράδοση. Μια ουσιαστική συζήτηση για το γλωσσικό πρόβλημα της Εκκλησίας θα γίνει δυνατή μόνο με μια προσπάθεια αποσύνδεσης της εκκλησιαστικής γλώσσας από το σύστημα αξιών της νεοελληνικής ιδεολογίας, σύμφωνα με τον συγγραφέα.

            Το αφιέρωμα κλείνει με ένα μικρό σημείωμα του π. Σ. Σκλήρη για την αλεκτική διάσταση της γλώσσας μέσα από την δυναμική του παραδείγματος και με ένα κείμενο του π. Ν. Λουδοβίκου. Στο κείμενο αυτό αναλύεται στο πρώτο μέρος η  εξέλιξη της φιλοσοφία της γλώσσας στην δυτική σκέψη τον εικοστό αιώνα με κύριο εκπρόσωπο αυτής τον WittgensteinO συγγραφέας παρουσιάζει την κριτική του Wittgenstein στην ιδιωτική γλώσσα και στην μεταφυσική που φέρει αυτή εντός της, ενώ παράλληλα επισημαίνει και τα αδιέξοδα και τα όρια της κριτικής αυτής. Στο δεύτερο μέρος του κειμένου παρουσιάζεται η προσπάθεια από τον άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή να προταθεί μια εκκλησιαστική οντολογία της γλώσσας που να διασώζει την κοινωνική της φύση.

            Στο τεύχος υπάρχει και ένας διάλογος μεταξύ του Σ. Ζουμπουλάκη και του Θ. Παπαθανασίου σχετικά με το ζήτημα της ύπαρξης αντισημιτισμού στην ορθόδοξη εκκλησία. Τέλος υπάρχουν οι μόνιμες στήλες του περιοδικού Διάλογος με τους αναγνώστες, Το Βιβλίο και ο Ορθόδοξος Κόσμος με δύο μικρά κείμενα. Το ένα του Ν. Τριανταφυλλόπουλου για την απόδοση των ύμνων του Ρωμανού του Μελωδού στην νεοελληνική και το άλλο του Π. Νικολόπουλου για το μοναχισμό. Θα ήταν λάθος να παραλείψουμε και την ύπαρξη σε αυτό το τεύχος και ενός μικρού αφιερώματος στην μνήμη του Ιάκωβου Μάινα, συνεργάτη της Σύναξης.