~ Orthodox Theological Digital Library I.M.D. ~

Χρυσόστομος Α. Σταμούλης, Κάλλος το Άγιον, Προλεγόμενα στη φιλόκαλη αισθητική της Ορθοδοξίας, Ακρίτας, 2004, σσ. 358.

          Η αναζήτηση του κάλλους, μια διαχρονική περιπέτεια του ανθρώπινου πολιτισμού, αντιπροσωπεύει μια από τις βαθύτερες, αν όχι την βαθύτερη, υπαρξιακή ανάγκη του ανθρώπου, που αγωνίζεται να δει, πέρα από τα πράγματα και να βιώσει μέσα στη ροή του γίγνεσθαι, τη σημασία. Πολύ περισσότερο σήμερα, στην εποχή μας, που ο εξωραϊσμός της εικόνας (αισθητής και νοητής) και η αποθέωση των αισθήσεων αντικαθιστά την όποια σημασία με την αδηφαγία των αισθήσεων στην υπηρεσία μιας ακόρεστης αποχαύνωσης. Έτσι, η παρέμβαση ενός γόνιμου θεολογικού λόγου για το κάλλος, αποκτά ιδιαίτερη σημασία.

            Στον τόμο αυτό ο συγγραφέας πραγματοποιεί κυριολεκτικά μια παρέμβαση. Μια παρέμβαση που μεταλλάσσει σε δημιουργική πρόκληση να συντεθεί και να αλληλοπεριχωρηθεί κάθε μορφή, κάθε αλλαγή και κάθε εμπειρία στην προοπτική εκείνου του μεταμορφωτικού βιώματος που «καλύνει» τον άνθρωπο και τη ζωή. Έτσι, το «Κάλλος το Άγιον» μεταλλάσσει σε κάλλος της Αγιότητος, σε ευρύχωρο δοχείο της Χάρης που αγκαλιάζει, αλλά και ομορφαίνει, κάθε ομορφιά.

Για τον λόγο αυτό η σκέψη του συγγραφέα γίνεται τόσο ευρύχωρη ώστε να αγκαλιάσει, διαχρονικά, κάθε ωραίο. Από το αρεοπαγιτικό κάλλος στην φιλοκαλική ωραιότητα και από την ομορφιά της σύγχρονης ποίησης στην ομορφιά της δημιουργίας και στην χαριτόβρυτη παρουσία της αγιότητας, κυρίως στις μορφές των συγχρόνων αγίων.

            Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου ο συγγραφέας ανασυνθέτει το δίλημμα μεταξύ Φιλοκαλίας και αισθητικής. Μέσα από τις σκέψεις ενός πολιτειολόγου, ενός κληρικού και λειτουργιολόγου ταυτόχρονα και ενός ακαδημαϊκού της θεολογίας δασκάλου, προσπαθεί να υπερβεί την υποκειμενικότητα της αισθητικής, την αποσύνδεσή της από το ήθος, την χρηστική και ωφελιμιστική εκδοχή της. Η ανάδυση της φιλοκαλικής προοπτικής κομίζει έτσι την διαχρονία της Παράδοσης ταυτόχρονα με γονιμοποιητική πρόσληψη του κόσμου, μακριά από τον κατακερματισμό της πραγματικότητας στην υπηρεσία της ατομικής τέρψης.

            Η παραπάνω πιστοποίηση συνιστά κεντρική διήκουσα και των δύο επόμενων κεφαλαίων. Η φιλοκαλική αισθητική της Ορθοδοξίας τείνει να αγκαλιάσει τα πάντα. Ο κόσμος και η ιστορία, ο άνθρωπος και οι επιθυμίες του, οι ανάγκες και οι προοπτικές του, ακόμη και τα πάθη του αγκαλιάζονται σε μεταμορφωτική ανάδειξη της φιλοκαλικής τους προοπτικής. Στην προοπτική αυτή κατανοείται τόσο η ιστορία, όσο και οι επιμέρους παραδόσεις. Ανατολή και Δύση, τεχνοκρατικός πολιτισμός, ιερό και βέβηλο, άσκηση και ζωή στον κόσμο ανατέμνονται με το νυστέρι της ολοποιητικής θεολογικής κατανόησης, ώστε, η λειτουργία της αποκάθαρσης να μην αφήσει να περιθωριοποιηθεί τίποτε που θα μπορούσε να συμβάλει στην κατανόηση του συναμφότερου της ανθρώπινης ύπαρξης.

Άγιοι και ποιητές, γέροντες και στοχαστές, σε μια ολοποιητική κατανόηση της ζωής, που φωτίζεται από τη Χάρη του απρόσμενου και του αναμενόμενου.    

Καραβιδόπουλος Δ. Ιωάννης, Προσωπείο και πρόσωπο κατά τους Τρεις Ιεράρχες. Λόγος στην εορτή των Τριών Ιεραρχών, 30 Ιανουαρίου 1979, Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 1979, 26 σσ..

            Το κείμενο του Ιω. Καραβιδόπουλου, όπως αναγράφεται και στον τίτλο, αποτέλεσε τον πανηγυρικό λόγο στην γιορτή των Τριών Ιεραρχών. Του λόγου προτάσσεται δισέλιδη Εισήγηση του τότε πρύτανη του Α.Π.Θ. Νικολάου Κονόμη.

            Το θέμα που εξετάζει ο Ιω. Καραβιδόπουλος αφορά τον άνθρωπο στην προσωπική του υπόσταση, στις διαπροσωπικές του σχέσεις και στην αναφορά του σε μια υπερβατική πραγματικότητα. Είναι, λοιπόν, κατά κύριο λόγο ανθρωπολογικό και στο πλαίσιο αυτό ο συγγραφέας διαπραγματεύεται στο κείμενό του μια μόνο πλευρά της ανθρωπολογικής σκέψης των Τριών Ιεραρχών. Αυτή που αναφέρεται στους μηχανισμούς που επινοεί ο άνθρωπος, συνειδητά ή ασυνείδητα, για να κρυφτεί από τον ίδιο τον εαυτό του ή από την ενοχλητική συνύπαρξη του διπλανού του.

            Η ανάπτυξη της προβληματικής πραγματοποιείται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος ο συγγραφέας καταβάλλει την προσπάθεια της συγκρότησης μιας «φαινομενολογίας» της υποκρισίας, εξ απόψεως πάντα θεολογικής, περιγράφοντας το προσωπείο του ανθρώπου. Ουσιαστικά περιγράφεται ο ρόλος που παίζει ο άνθρωπος μέσα στη ζωή με το να υποδύεται πολύ συχνά τον ίδιο του τον εαυτό, όχι όμως γνήσιο αλλά παραχαραγμένο και αποξενωμένο από την αρχική του αυθεντικότητα. Στο πλαίσιο αυτό παρουσιάζονται ορισμένες απόψεις των Τριών Ιεραρχών σχετικά με την υποκρισία και τα προσωπεία ως αποτέλεσμά της, προκειμένου να αναδειχθεί ότι αυτή αποτελεί ένα βαθύτερο σύμπτωμα της αλλοτριωμένης ζωής του ανθρώπου και ότι είναι η πλαστογράφηση του ανθρώπινου προσώπου.

            Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται η θεολογική συμβολή των Τριών Ιεραρχών για την υπέρβαση του προσωπείου της υποκρισίας και για την κατάκτηση του αληθινού προσώπου που συμπίπτει με την ολοκλήρωση του ανθρώπου. Οι Τρεις Ιεράρχες και ιδιαίτερα ο Μ. Βασίλειος έδωσαν, μέσα από την ανάπτυξη της διδασκαλίας για την Αγία Τριάδα, μία νέα διάσταση στην έννοια του προσώπου, αφού ταύτισαν την «υπόσταση» με το «πρόσωπο» και όχι με την «ουσία» και τόνισαν ιδιαίτερα την ελευθερία του προσώπου και την σημασίας της. Αυτή η πατερική προσέγγιση για το πρόσωπο και το προσωπείο μέσα από την σύγκριση των δύο αποτελεί το περιεχόμενο του δεύτερου μέρους του κειμένου.

Κεσελόπουλος Ανέστης, Άνθρωπος και φυσικό περιβάλλον, εκδόσεις Δόμος, Αθήνα 1992, 245 σσ..

            Με τη μελέτη του ο Αν. Κεσελόπουλους επιθυμεί να παρουσιάσει μια άγνωστη διάσταση του οικολογικού προβλήματος. Αυτή δεν είναι άλλη από τη θεολογική του διάσταση και μάλιστα με τον τρόπο που προσφέρεται από τα κείμενα και τη διδασκαλία του Συμεών του Νέου Θεολόγου, την οποία προσπαθεί να δει και να εντάξει μέσα στα πλαίσια όχι μόνο της Αγίας Γραφής και της υπόλοιπης πατερικής παραδόσεως, αλλά και του λειτουργικού και γενικότερα λατρευτικού περίγυρου της ζωής της Εκκλησίας. Σκοπός λοιπόν της μελέτης είναι από τη μια πλευρά να παρουσιάσει τη θεολογική διάσταση στο πρόβλημα των σχέσεων ανθρώπου και κτίσεως και από την άλλη να προβάλλει την ευχαριστιακή χρήση του κόσμου, έτσι όπως την βίωσε η ορθόδοξη Εκκλησία.

            Η διαπραγμάτευση του θέματος γίνεται σε πέντε κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στη σχέση του Θεού με τον κόσμο, που είναι σχέση δημιουργού προς δημιούργημα. Υπογραμμίζεται η «εκ του μηδενός» δημιουργία του κόσμου και η κοινή συμμετοχή των τριών Προσώπων του Τριαδικού Θεού σε αυτήν. Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται ο άνθρωπος ως παράγοντας που παρεμβάλλεται ανάμεσα στο Θεό και την άψυχη δημιουργία, αφού εκείνος είναι που πήρε την εντολή «εργάζεσθαι» και «φυλλάτειν» τον κόσμο. Μέσα από τη φυσιολογία του ανθρώπου και την κατ’ εικόνα Θεού δημιουργία του περνάει στη διερεύνηση της θέσεως του ανθρώπου μέσα στον κόσμο. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για την παράχρηση και την παρά φύση χρήση της κτίσης. Επισημαίνεται και προσδιορίζεται η πτώση ως αυτονόμηση της ύλης και του κόσμου, ως λατρεία της κτίσης «παρά τον κτίσαντα», και αναφέρονται μορφές παραχρήσεως του κόσμου.

            Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η ευχαριστιακή χρήση του κόσμου, έτσι όπως προβάλλει στα κείμενά του ο Συμεών ο Νέος Θεολόγος και όπως τη βίωσε η Εκκλησία ως ένα αντίστροφο της παράχρησης και της κατανάλωσης ήθος και ένα ασκητικό – ευχαριστιακό τρόπο ύπαρξης και ζωής. Τέλος, το πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο αναφέρεται στη μεταμόρφωση και την εν Χριστώ αποκατάσταση και ανακαίνιση του κόσμου. Αναλύεται το πώς η θεία ενανθρώπηση και η παρουσία του Χριστού στον κόσμο δίνει τη δυνατότητα αγιασμού στην κτιστή φύση και τον κόσμο μέσα από τον εκκλησιασμό του κόσμου και την ανάδειξη της ύλης σε μετοχή ζωής μέσα στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας.