~ Orthodox Theological Digital Library I.M.D. ~

Γεωργίου Μαρτζέλου, «Ουσία και ενέργιαι του Θεού κατά τον Μέγαν Βασίλειον. Συμβολή εις την Ιστοροδογματικήν διερεύνησιν της περί ουσίας και ενεργειών του Θεού διδασκαλία της Ορθοδόξου Εκκλησίας», Επιστημονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ., Παράρτημα αριθμ. 38, 27^ου τόμου 1982, Θεσσαλονίκη 1984, σελ. 205.

            Είναι ιστορικά αναντίρρητο ότι μόνο λίγοι από τους Πατέρες της Εκκλησίας συνέβαλαν τόσο αποφασιστικά στην ανάπτυξη του Ορθόδοξου δόγματος όσο ο Μέγας Βασίλειος. Ιδιαίτερα δε η συμβολή του στην ανάπτυξη και διαμόρφωση του Τριαδικού δόγματος προσείλκυσε το ενδιαφέρον όχι μόνον ορθοδόξων αλλά και ρωμαιοκαθολικών και προτεσταντών θεολόγων. Παρόλα αυτά η σημασία της διακρίσεως μεταξύ ουσίας και ενεργειών του Θεού στο έργο του δεν αναλύθηκε αρκετά και είναι αυτό το κενό που προσπαθεί να καλύψει η έρευνα του Γεωργίου Μαρτζέλου.

            Μετά τη σύντομη εισαγωγή στην οποία ο συγγραφέας δίνει τις σύγχρονες του θεολογικές απόψεις και τάσεις για το θέμα, τονίζει ότι αναλύει στην εργασία του την οντολογική και γνωσιολογική σημασία της μεταξύ της ουσίας και ενεργειών διακρίσεως, καθώς επίσης και την καθοριστική σπουδαιότητα της για την περί θείων ονομάτων διδασκαλία του Μ. Βασιλείου.

            Η διαπραγμάτευση του θέματος γίνεται σε τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για το ακατάληπτο της ουσίας και των υποστατικών ιδιωμάτων του Θεού σε αντίθεση με τις σχετικές κακοδοξίες των Ευνομιανών.

            Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται η έννοια της διάκρισης ουσίας και ενεργειών στο Θεό και η σχέση της διάκρισης αυτής προς τη διάκριση της ουσίας και των υποστάσεων του.

            Στο τρίτο κεφάλαιο διερευνάται η σημασία των ενεργειών του Θεού για τη γνώση του και ο χαρακτήρας των τριών θείων υποστάσεων, όπως προκύπτει και καθορίζεται από τις ενέργειες τους.

            Τέλος στο τέταρτο κεφάλαιο αναπτύσσονται οι συνέπειες της διάκρισης ουσίας και ενεργειών του Θεού για την προέλευση και τη σημασία των θείων ονομάτων.

            Η εργασία κλείνει με επίλογο όπου ο συγγραφέας μεταξύ των άλλων τονίζει ότι η περί ουσίας και ενεργειών του Θεού διδασκαλία του Μ. Βασιλείου δεν αποτελεί καρπό φιλοσοφικού στοχασμού, αλλά συνέχεια της βιβλικής και της πριν από αυτόν πατερικής παράδοσης, την οποία αναπτύσσει από άποψη οντολογική και γνωσιολογική μέσα στο πλαίσιο της θεολογικής του αναμέτρησης με τους Ευνομιανούς και τους Πνευματομάχους της εποχής του.

             Ακολουθεί περίληψη στα αγγλικά, πλούσια βιβλιογραφία και ευρετήριο ονομάτων και πραγμάτων.

Νικολάου Ματσούκα, «Το πρόβλημα του κακού. Δοκίμιον Πατερικής Θεολογίας», Επιστημονική Επετηρίς Θεολογικής Σχολής, Παράρτημα 22 του 20^ου τόμου, Θεσσαλονίκη, 1976, σελ.291.

            Η παρούσα έρευνα είναι θεολογικό δοκίμιο, το οποίο αναλύει ερμηνευτικά το πρόβλημα του κακού με βάση τα αγιογραφικά και πατερικά δεδομένα και το πνεύμα τους. Σύμφωνα με το συγγραφέα η ανάλυση και η εξέταση του προβλήματος του κακού δεν μπορεί να γίνει σε μια περιοχή της δογματικής διδασκαλίας και σε έναν τομέα της φιλοσοφίας γιατί το θέμα είναι κεντρικό και πολύπλευρο. Στη θεολογική σκέψη μάλιστα οφείλει να στηριχθεί στο σύνολο της δογματικής διδασκαλία της Εκκλησίας.

            Μετά το σύντομο πρόλογο ακολουθεί η Εισαγωγή στην οποία ο Νικόλαος Ματσούκας αναφέρεται στις έννοιες του καλού και του κακού και ορίζει τη σημασία τους. Καλό είναι ό,τι διατηρεί, αναπτύσσει και προάγει τη ζωή, ενώ κακό είναι ό,τι καταστρέφει και ανά πάσα στιγμή απειλεί τη διατήρηση, την ανάπτυξη και την προαγωγή της ζωής. Ο συγγραφέας αναλύει τον προβληματισμό όχι μόνο της θεολογίας αλλά και άλλων σύγχρονων επιστημονικών χώρων όπως της κοινωνιολογίας, της ψυχολογίας, της βιολογίας και της φυσικής.

            Στο πρώτο κεφάλαιο ο συγγραφέας ασχολείται με τις έννοιες της δημιουργίας και του μηδενός. Η συσχέτιση δημιουργίας και μηδενός γίνεται στη χριστιανική κοσμολογία. Το μηδέν είναι η ανυπαρξία ενώ ο Θεός η πηγή κάθε δύναμης και κάθε πραγματικότητας. Ο συγγραφέας αναγνωρίζει ότι μια βιβλική ανάλυση των όρων οδηγεί αυτόματα στη συνάντηση με τις απόψεις της φιλοσοφίας, τις οποίες και εκτενώς αναλύει. Για το συγγραφέα, επίσης, η δημιουργική κίνηση και η νίκη κατά του μηδενός δεν μπορούν να ερμηνευθούν με επιτυχία χωρίς την εξέταση του πολύπλοκου προβλήματος της ανθρώπινης ελευθερίας. Στη συνέχεια παρουσιάζονται κάποιες μορφές σύγχρονου δαιμονισμού, που σύμφωνα με το συγγραφέα καταλύουν την ίδια τη ζωή και οδηγούν στο μηδενισμό.

            Στο δεύτερο κεφάλαιο του δοκιμίου του, ο συγγραφέας ασχολείται με το θάνατο. Στην πρώτη ενότητα εξετάζει τον κίνδυνο του εκμηδενισμού του προσώπου, στη δεύτερη τις έννοιες του πόνου και του φόβου και τέλος την αθανασία όπως αυτή νοείται στη χριστιανική παράδοση και τη φιλοσοφική σκέψη.

            Στο τρίτο κεφάλαιο της έρευνας παρουσιάζεται ο έρωτας, ως ο έτερος πόλος της ανθρώπινης ζωής. Οι δύο πόλοι της ανθρώπινης ζωής είναι ο θάνατος και ο έρωτας, το μηδέν και η τελειότητα, ο εκμηδενισμός και η ανύψωση σε προσωπικά και κοινωνικά πλαίσια. Στην πρώτη ενότητα ο έρωτας εξετάζεται ως ένστικτο και πλήρωση της ζωής. Στη δεύτερη ενότητα αναλύεται το δαιμονικό και αγγελικό στοιχείο που εμπεριέχεται στην έννοια του έρωτα και στην τρίτη η σχέση αγάπης και γάμου.

            Θέμα του επόμενου κεφαλαίου είναι η αμαρτία και η ενοχή. Η έννοια της αμαρτίας είναι κυρίως θεολογική, δηλώνοντας την προσπάθεια του ανθρώπου για ισοθεϊα, εξομοίωση με το Θεό και όχι καθ’ ομοίωση. Πως νοείται η ανομία στη χριστιανική παράδοση, καθώς και το ζήτημα της ενοχής και τιμωρίας απασχολούν το συγγραφέα στις ενότητες που ακολουθούν.

Στο πέμπτο κεφάλαιο ο συγγραφέας ασχολείται με το θέμα της κολάσεως, την ανάγκη ιάσεως της ανθρωπότητας, την κρίση και τις απόψεις περί αποκαταστάσεως των πάντων.

Στο έκτο, έβδομο και όγδοο κεφάλαιο ο συγγραφέας ασχολείται με την ηθική, κοινωνική και αισθητική ζωή όπως αυτές νοούνται στην πατερική διδασκαλία και σκέψη, σε πολλά σημεία συναντώντας και συζητώντας με τη φιλοσοφία και τις άλλες κοινωνικές επιστήμες.

Το τελευταίο κεφάλαιο παρουσιάζει τις απόψεις της φιλοσοφίας της θρησκείας και της χριστιανικής απολογητικής έναντι του προβλήματος του κακού καθώς και τις αστοχίες της χριστιανικής απολογητικής για το θέμα.

Η εργασία κλείνει με συμπεράσματα, περίληψη στα γερμανικά και πίνακα περιεχομένων.

Ιωάννης Μάγιεντορφ, Ο Χριστός σωτήρας σήμερα, Ομιλία-συζήτηση, Μτφ Γάννης Λάππας, Σύναξη, 1985, σσ. 70.

Σ’ έναν μικρό τόμο δημοσιευμένο το 1985 ως έκδοση του γνωστού περιοδικού «Σύναξη», με περιεχόμενο την ομιλία του π. Ιωάννη Μάγιεντορφ με τίτλο: «Ο Χριστός σωτήρας σήμερα» και την ακολουθούσα συζήτηση, δοκιμάζει κανείς την έκπληξη ενός επίκαιρου και ουσιαστικού θεολογικού λόγου που αφορά στο πρόσωπο του Χριστού, ως σωτήρα, και την επικαιρότητά του στην παγκοσμιοποιημένη πια εποχή της εκκοσμίκευσης.

            Η ακολουθία των σκέψεων εκκινεί από τη σύνδεση του προσώπου του Χριστού με τον Λόγο, η οποία δεν αντιμετωπίζεται απλά ως προσφυής επινόηση του τέταρτου Ευαγγελιστή να προσδώσει φιλοσοφική, στωική κυρίως, επένδυση στο πρόσωπο του ιστορικού Ιησού, αλλά ως προέκταση της σωτηριώδους ενέργειας του προσώπου Του, στην σύνολη δομή της δημιουργίας.

            Ο κόσμος, ως δημιουργία, διέπεται ή πρέπει να διέπεται από τον Λόγο. Η λογοποίηση του κόσμου συνιστά στην ουσία μια κίνηση αντίστροφη προς εκείνη της πτώσης. Ο Χριστός-Λόγος αποτελεί το νόημα και την αποκατάσταση σύμπασας της δημιουργίας, και η σωτηρία της τελευταίας, αναγκαία προέκταση της θείας Οικονομίας. Ο κόσμος ως δημιουργία αποκαλύπτεται ως κόσμος ιερός.

            Προς την κατεύθυνση αυτή επιστρατεύεται η πατερική θεολογία, κυρίως αυτή του αγίου Μαξίμου του Ομολογητή, που με την διδασκαλία του περί «λόγων» των όντων, ενοφθαλμίζει τα σπέρματα, τις απαρχές της δημιουργίας, στη θεία λογικότητα.

            Φυσικά, οι προεκτάσεις όλων των ανωτέρω για την χριστιανική ιεραποστολή στον σύγχρονο κόσμο είναι εκπληκτικές. Αυτό φαίνεται από την απήχηση που η ομιλία του πατρός Μάγιεντορφ είχε στο ακροατήριο, και τις ουσιαστικότατες παρατηρήσεις – ερωτήσεις που τέθηκαν. Ερωτήσεις που εκκινούν από την επικαιρότητα ή μη της πατερικής διδασκαλίας στο σύγχρονο κόσμο, τον ενδεχόμενο θεολογικό – εκκλησιαστικό ντετερμινισμό, την χριστιανική προοπτική της φύσεως, τον φόβο για τυχόν μετατροπή της χριστιανικής πίστης σε ιδεολογία, τις όποιες διαφορές Ανατολής – Δύσης, μέχρι και την έννοια και λειτουργία της εκκοσμίκευσης στην Εκκλησία, την ύπαρξη ή μη, τον ρόλο και την λειτουργία του λεγόμενου «χριστιανικού πολιτισμού» στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, και πλήθος άλλες.

            Οι δε απαντήσεις, με χαρακτηριστικό τη σύνθεση ρεαλισμού και παράδοσης, επιχειρούν να αποσοβήσουν τόσο την εξιδανίκευση του παρελθόντος, όσο και την αδόκιμη προσφυγή στον οίστρο του αποθεωμένου ρεαλισμού και των αναγκών του.

            Η επικαιρότητα του προσώπου του Χριστού, ως σωτήρα, στις μέρες μας, δεν συνίσταται στην αριθμητική του αποδοχή, ούτε στην ιδεολογική καθαρότητα όσων τον αποδέχθηκαν, αλλά στην γονιμοποιητική ου-τοπία των ελαχίστων που μεταμορφώνουν «εν τοις πράγμασι», σε κάθε εποχή και κοινωνία, τον κόσμο σε δημιουργία.