~ Orthodox Theological Digital Library I.M.D. ~

Γεωργίου Ι. Μαντζαρίδη, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη, 1997, σσ. 187.

           Του βιβλίου προτάσσεται πρόλογος και εισαγωγή. Στο πρώτο κεφάλαιο διαπραγματεύεται τον βίο και την θεολογία του Γέροντος Σοφρωνίου, τον οποίο και αναδεικνύει ως τον θεολόγο της «υποστατικής αρχής», δηλαδή της αρχής του προσώπου, η οποία βρίσκεται στο επίκεντρο της θεολογίας του. Στο δεύτερο κεφάλαιο, μέσα από τη βιβλική, πατερική και αγιολογική γραμματεία, οι θείες εντολές παρουσιάζονται όχι ως ρηματικές διατυπώσεις αλλά ως ενεργός αποκάλυψη του Θεού στην Ιστορία.

            Οι σχέσεις θεολογικής επιστήμης και επιστημονικής θεολογίας αναλύονται στο τρίτο κεφάλαιο, όπου γίνεται διάκριση μεταξύ θεολογίας ως εμπειρίας του ακτίστου, η οποία έχει προσωπικό χαρακτήρα, και ακαδημαϊκής επιστημονικής θεολογίας, η οποία ακολουθεί την αντικειμενική επιστημονική μεθοδολογία και αφορά γνώση του κτιστού. Το τέταρτο κεφάλαιο εξετάζει το διογκωμένο στην εποχή μας πρόβλημα του φονταμενταλισμού και διερευνά δυνατότητες υπέρβασής του, με βάση τις προϋποθέσεις της Ορθόδοξης παράδοσης. Στο πέμπτο κεφάλαιο εξετάζονται τα δύο αγιολογικά έργα του αγίου Φιλοθέου Κόκκινου για τους «δια Χριστόν σαλούς» όσιο Νικόδημο τον Νέο και άγιο Σάββα τον Νέο, ενώ αγιολογικό είναι και το θέμα του έκτου κεφαλαίου, το οποίο εστιάζεται στους νεομάρτυρες.

            Το θέμα του έβδομου κεφαλαίου είναι «Το πνεύμα του μοναστηριακού Τυπικού» και εξετάζει τη θεσμική οργάνωση της καθημερινής ζωής των μοναχών η οποία ευνοεί την χαρισματική ζωή της προσευχής. Με τον Μοναχισμό ασχολούνται και τα τρία επόμενα κεφάλαια του βιβλίου. Το όγδοο εξιστορεί «Τα πνευματικά κινήματα του ορθοδόξου Μοναχισμού κατά τη δεύτερη χιλιετία», αρχίζοντας από τον Συμεών τον Νέο Θεολόγο, το Ησυχαστικό κίνημα και τη διάδοσή του σε όλο τον Ορθόδοξο κόσμο και συνεχίζοντας με το φιλοκαλικό κίνημα των Κολλυβάδων στην Ελλάδα και τη Ρωσία, όπου και ο θεσμός των Στάρετς και το κίνημα που προκλήθηκε από τη διαμάχη ονοματολατρών και ονοματομάχων.

            Στο ένατο κεφάλαιο, με θέμα τον μοναχισμό και τη σύγχρονη αποστολή της Εκκλησίας, το μοναστικό ήθος αναδεικνύεται ως δείκτης πορείας για σύνολη την εκκλησιαστική ζωή, αλλά και για κάθε πιστό προσωπικά, ενώ στο τελευταίο δέκατο κεφάλαιο τονίζεται η πραγματική και συμβολική επίδραση του αγιορείτικου ιδιαίτερα μοναχισμού στη ζωή της Εκκλησίας, κάνοντας και εκτεταμένες στατιστικές αναφορές.

Konrad.  Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, 1995, σελ.221.

            Ο KonradRaiserδιετέλεσε Γενικός Γραμματέας του Παγκοσμίου Συμβουλίου των Εκκλησιών και Καθηγητής Οικουμενικής Θεολογίας σε Πανεπιστήμια της Γερμανίας. Το αρχικό κίνητρο συγγραφής αυτής της μελέτης, όπως σημειώνει στον πρόλογό του, ήταν η επιθυμία του να κατανοήσει βαθύτερα την κατάσταση της οικουμενικής κίνησης, την αβεβαιότητα για το μέλλον της και την έλλειψη συγκεκρι­μέ­νου οράματος. Το ερώτημα που ευθύς εξαρχής θέτει ο συγγραφέας: «είναι η αποκαλούμενη ‘κρίση’ της οικουμενικής κίνησης σημάδι παρακμής και πιθανώς αποδιορ­γάνωσης, ή μήπως αντίθετα αποτελεί στοιχείο βαθύτερης αύξησης και μετα­μόρφωσης;».

            Το βιβλίο χωρίζεται σε πέντε ενότητες.

            Η πρώτη ενότητα έχει τον τίτλο: «αβεβαιότητα στην Οικουμενική Κίνηση» και ασχολείται με την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η οικουμενική κίνηση. Δηλώ­νεται από το συγγραφέα μια αβεβαιότητα, η οποία αφορά στους σκοπούς της, τις μεθόδους και το ποιος αναλαμβάνει την πρωτοβουλία στην οικουμενικό διάλογο.

            Στη δεύτερη ενότητα ο συγγραφέας αναφέρεται στην κλασική αυτοκατανόηση της οικουμε­νικής κίνησης. Ο συγγραφέας διερευνά την ‘αλλαγή παραδείγματος’ στην οικουμε­νι­κή κίνηση, την επανάληψη της χριστοκεντρικής παγκοσμιότητας και τη χρή­ση της ως οικουμενικό παράδειγμα. Στη συνέχεια εξετάζεται η οικουμενική κίνη­ση ως έκ­φρα­­ση της χριστοκεντρικής παγκοσμιότητας.

            Στην τρίτη  ενότητα ο συγγραφέας αναλύει τις νέες προκλήσεις που αντιμε­τω­πίζει η οικουμενική κίνηση όπως ο χριστοκεντρισμός, ο θρησκευτικός πλουρα­λι­σμός, η ενότητα και η ποικιλία μέσα στην εκκλησία κ.α.

            Στην τέταρτη ενότητα ο συγγραφέας εκθέτει το μοντέλο που θεωρεί ο ίδιος ση­μα­ντικό για τη δημιουργία ενός νέου πλαισίου διαλόγου και οικουμενικής συνύ­παρξης, αυτό της «οικουμένης ως ‘οίκου ζωής’».

            Στην τελευταία ενότητα τονίζεται η εκκλησιολογική σημασία του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών και η σημασία της συνοδικής διαδικασίας για τη δικαιοσύνη, την ειρήνη και την ακεραιότητα της δημιουργίας. Σύμφωνα με το συγγραφέα: «αυτό-συγκράτηση και αγώνας για την αλήθεια με διάλογο, κοινό μοίρασμα των αγαθών με αλληλεγγύη και ετοιμότητα για διόρθωση κατά την πορεία της οικουμενικής μάθησης-αυτά είναι που περιγράφουν τις διαστάσεις της ελπίδας μέσα σε ένα νέο όραμα της οικουμενικής κίνησης».

Χρυσοστόμου Α. Σταμούλη, Περί Φωτός, Προσωπικές ή φυσικές ενέργειες; Συμβολή στη σύγχρονη περί Αγίας Τριάδος προβληματική τον Ορθόδοξο χώρο, Παλίμψηστον, Θεσσαλονίκη, 1999, σσ. 167.

Μια ειδική μελέτη ακαδημαϊκού χαρακτήρα αφιερωμένη στο ζήτημα της ύπαρξης ή μη «προσωπικών ενεργειών» συνιστά το περιεχόμενο του τόμου αυτού με τον τίτλο: Περί φωτός.

Η αναγέννηση των θεολογικών σπουδών στην Ελλάδα συμπορεύτηκε και στιγματίστηκε από την αναγέννηση των παλαμικών σπουδών, την έξαρση της αποφατικής και ταυτόχρονα εμπειρικής θεολογικής γνωσιολογίας, τη μετοχή στη χάρη και τη σωτηριώδη επενέργεια του Θεού, την ανάγκη για μια ρεαλιστική και ταυτόχρονα μεταμορφωτική ανάγνωση της ακαδημαϊκής θεολογίας.

Ένας άλλος κόσμος έμοιαζε να γεννιέται στους κόλπους της σύγχρονης ακαδημαϊκής μας θεολογίας, μακριά από τη νοησιαρχία και τον σχολαστικισμό, που η νεκρή και άνευρη ιστορική και θεματική ανάπτυξή τους συνιστούσε το περιεχόμενο της θεολογικής επιστήμης πρίν την αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τον ησυχασμό και τη θεολογία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά.

Στο φώς της ανωτέρω προβληματικής απανεξετάστηκε το σύνολο της ακαδημαϊκής μας παράδοσης, όροι και θεολογικές θεματικές που αγγίζουν κάθε κλάδο της θεολογικής επιστήμης άλλα και της φιλοσοφίας -και όχι μόνον- επιστρατεύτηκαν για την ανάλυση και την πλέρια κατανόηση του μυστηρίου του Τριαδικού Θεού που κινείται προς τον άνθρωπο μεταδίδοντάς του τη Χάρη Του και καθιστώντας τον μέτοχο των σωτηριωδών του Ενεργειών.

Στο νοηματικό θεολογικό δίπολο ουσία-ενέργειες επικεντρώθηκε η μεγαλύτερη προσπάθεια του θεολογικού διαλόγου ακριβώς γιατί αποτελεί κομβικό σημείο κατανόησης της θεολογικής μας παράδοσης και κριτήριο αντιδιαστολής από άλλες θεολογικές παραδόσεις. Στον τόμο αυτό ο αναγνώστης μπορεί να πληροφορηθεί αναλυτικά για τη σημασία και σπουδαιότητα των άκτιστων ενεργειών στην πατερική θεολογία καθώς και τον κεντρικό ρόλο που η θεολογία των θείων ενεργειών διαδραμάτισε στις σύγχρονες θεολογικές προσεγγίσεις.

Το ανακύψαν ζήτημα των «προσωπικών ενεργειών» μοιάζει να μην δικαιώνεται από τη διαδρομή της θεολογικής σκέψης στα ζητήματα αυτά την πατερική περίοδο. Δεν παύει όμως να αναδεικνύει, παρ’ όλα τα προβλήματα που το ίδιο επιφέρει, ποικίλες τάσεις μηχανικής κατανόησης των ενεργειών του Θεού στην υπόθεση της σωτηρίας οι οποίες καθιστούν έτσι ακατανόητο τον ρόλο των θείων προσώπων στην Οικονομία.

Ο καθηγητής Σταμούλης, πιστός στην ορολογική ακρίβεια της πατερικής παράδοσης, θα προσπαθήσει να επιλύσει το ζήτημα με ανατομικές κρίσεις και επιστημονικές συνθέσεις.