~ Orthodox Theological Digital Library I.M.D. ~

Γεωργίου Φλωρόφσκυ, Θέματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας, Μτφ Παναγιώτου Πάλλη, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη, 1979, σσ. 364.

            Κάποιες ιδιαίτερες μελέτες, δημοσιευμένες σε ποικίλα επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια, ερανισμένες τόσο από τον πλούτο της πατερικής σκέψης, όσο και από την κινητικότητα και την ιστορική δυναμική των νεωτέρων χρόνων, πάντοτε κάτω από μια κεντρική διήκουσα ιστορικότητας, συνιστούν το περιεχόμενο του τόμου με τίτλο: Θέματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας.

            Στον τόμο αυτόν ο π. Γεώργιος καταπιάνεται με πλήθος ζητημάτων. Με το κύρος και την βαθύτητα που τον χαρακτηρίζει, αντιμετωπίζει τόσο τα ρεύματα και τα ιδιαιτερότητες της θεολογίας στις μέρες μας, όσο και ζητήματα αιχμής της πατερικής σκέψης και προβληματικής.

            Η παρουσίαση του λεγόμενου «ελληνικού δόγματος» από τον WGass, ως βαθμιαία απόκλιση και παραχάραξη της αρχαίας χριστιανικής πίστεως, συνιστά το εφαλτήριο για την ανάπτυξη της σκέψεως του π. Γεωργίου, γύρω από την έννοια της παράδοσης. Συνιστά επιπλέον ιδανική ευκαιρία συνειδητοποίησης των αιτίων και των προκλήσεων, δηλαδή των αφορμών, για την διατύπωση του δόγματος, κατά την περίοδο της ενιαίας Εκκλησίας, καθώς και την κατανόηση της δογματικής διατύπωσης ως περιφρούρηση της σωτηριώδους αλήθειας και αυτοσυνειδησίας Της. Η έκφραση «επόμενοι τοις αγίοις πατράσιν» δεν είναι απλά μια δήλωση στοίχισης και συμμόρφωσης απέναντι στην Παράδοση, αλλά δημιουργική επαναπρόσληψη της τελευταίας, και χρήση της στο σήμερα των κάθε είδους προκλήσεων.

            Με μια τέτοια λογική αντιμετωπίστηκε από τους Πατέρες και η Παλαιά Διαθήκη. Ο Ιουστίνος φτάνει να πει, όπως παρατηρεί ο συγγραφέας, ότι το βιβλίο αυτό δεν ανήκει πια στους ιουδαίους, αλλά στους χριστιανούς. Η σύνδεση της πίστης και της θεολογίας με τη λατρεία και τη χριστιανική ζωή φαινεται να είναι η ασφαλιστική δικλείδα η οποία διασώζει , κάθε φορά, την πρωτοτυπία αλλά και την αυθεντικότητα της πατερικής σκέψης.

            Και στον τόμο αυτό, όπως φυσικά και σ’ άλλους, ο π. Γεώργιος δεν χάνει την ευκαιρία να καταπιαστεί με το δόγμα της δημιουργίας (εδώ με αφορμή τον Αθανάσιο), που συνιστά την χριστιανική καινοτομία στον χώρο της φιλοσοφίας. Η δημιουργία του κόσμου exnihilo, από μόνο το θείο δημιουργικό πρόσταγμα, δεν αποτελεί μόνον την ειδοποιό διαφορά της χριστιανικής πίστης και σκέψης έναντι προγενεστέρων φιλοσοφικών και θρησκευτικών αντιλήψεων, αλλά οικοδομεί ένα ολόκληρο πλέγμα – πλαίσιο αναφοράς της βιβλικής αποκάλυψης και της εκκλησιαστικής εμπειρίας. Η διάκριση μεταξύ «δημιουργίας» και «γεννήσεως», όπως και οι έννοιες της σωτηρίας και αποκατάστασης της δημιουργίας, προκύπτουν οργανικά από τέτοιες προκείμενες.

            Η δυναμική, όμως, του σωτηριολογικού γεγονότος ήταν αδύνατο να εξαντληθεί, κατά την πατερική αντίληψη, στα σχήματα και τις διατυπώσεις της φιλοσοφικής σκέψης. Η ανάσταση των νεκρών και η σωτηρία του κόσμου είναι βιώματα εσχατολογικά, βιώματα τα οποία καθορίζουν την προσπάθεια του π. Φλωρόφσκυ να περιγράψει τις κεντρικές διήκουσες της πατερικής εσχατολογίας. Μιας εσχατολογικής ελπίδας που θεμελιώνεται στην πίστη στον Σωτήρα Χριστό και που οδηγεί, με την αίσθηση μας εσωτερικής αναγκαιότητος, στην ελπίδα του μέλλοντος αιώνος.

            Με την ίδια συστηματικότητα και το ίδιο θεολογικό βάθος αντιμετωπίζονται και οι νεώτερες εκφράσεις της ζωής και της ιστορίας της εκκλησίας. Οι ρωσικές ιεραποστολές π.χ. ή οι όποιες δυτικές επιδράσεις στη ρωσική θεολογία κυρίως κατά τον 18^ο αιώνα, οι δρόμοι της ρωσικής θεολογίας από τα μέσα του 16^ου αιώνα της απομάκρυνσης από την βυζαντινή κοιτίδα, μέχρι τον Gogol, τον Dostoevsky, και τους Σλαβόφιλους, η ιστορία της θεολογικής σκέψης στη Ρωσία, αντανακλά μια νεωτερική προβληματική και την πορεία προς τη σύγχρονη εποχή και τα προβλήματά της.

            Για τον Φλωρόφσκυ, ως ιστορικό, η «παγκόσμια θεολογική σταθερά» μιας δημιουργικής μεν αλλά όχι αυθαίρετης και υποκειμενικής πορείας, είναι η πατερική θεολογία. Και η «επιστροφή στους Πατέρες» συνιστά το διαρκές πρόταγμα, κάθε φορά που μια επιμέρους θεολογική αλήθεια κινδυνεύει από τον πειρασμό της αλλοίωσης και της παραφθοράς.       

Χρήστος Καρακόλης, Θέματα Ερμηνείας και Θεολογίας της Καινής Διαθήκης, Θεσσα­λονίκη: Εκδόσεις Π. Πουρνάρα, 2005, σελ. 325.

            Ο τόμος φιλοξενεί έντεκα μελέτες από το χώρο της Καινής Διαθήκης. Ειδικότερα οι μελέτες αναφέρονται στα ευαγγέλια, στις Πράξεις των αποστόλων και τις επιστολές του απ. Παύλου. Παράλληλα θίγονται καίριοι για την επιστήμη της Και­νής Διαθήκης τομείς, όπως το Qumran, η Γνώση και οι αποστολικοί Πατέρες. Κοι­νό πλαίσιο όλων των μελετών είναι η ερμηνεία και η θεολογία της Καινής Διαθήκης.

            Η πρώτη μελέτη ασχολείται με το θέμα του θανάτου του Ιωάννη του Βαπτι­στή μέσα από την αφηγηματική τεχνική και τη χριστολογία του κατά Μάρκον ευαγ­γε­λίου.

            Το δεύτερο κείμενο εξετάζει το χειρόγραφο 7Q5 του Qumran, το οποίο όπως δηλώνει η ονομασία του βρέθηκε στο σπήλαιο 7 του αρχαιολογικού χώρου του Qumran και το οποίο ήδη από το 1972 ταυτίστηκε από ορισμένους ειδικούς επιστή­μονες με το Μκ. 6,52-53.

            Το τρίτο κείμενο  αναφέρεται στην παραβολή του ασώτου. Ο συγγρα­φέας επι­χειρεί μια νέα αλληγορική ερμηνεία της παραβολής, σύμφωνα με την οποία η παρα­βολή αποτυπώνει σε  ένα άλλο επίπεδο ερμηνείας ένα σημαντικό τμήμα της ιστο­ρίας της σωτηρίας, ξεκινώντας από τις απαρχές του ανθρώπινου γένους και φθά­νο­ντας μέ­χρι τα γεγονότα που περιγράφονται στο βιβλίο των Πράξεων.

            Η  τέταρτη μελέτη παρουσιάζει τη θαυματουργική θεραπεία του παραλυτικού της κολυμβήθρας του Βηθεσδά στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο (5,1-18) και συγκεκρι­μένα το λόγιο του στίχου 5,14β. Το λόγιο αυτό έχει εξέ­χουσα θεολογική σημασία καθώς συνδέει αιτιωδώς την κατάσταση της υγείας του ανθρώπου με την αμαρτία.

            Η πέμπτη μελέτη του τόμου αναλύει τις θεολογικές και ερμηνευτικές από­ψεις του συγγραφέα για τη σχέση Χριστού και «Ελλήνων» στο κατά Ιωάννην ευαγγέλιο.

            Η έκτη μελέτη αναφέρεται στον Ιησού ως το Γιαχβέ των παλαιο­διαθη­κικών θεοφανειών στο κατά Ιωάννην  ευαγγέλιο. Η μελέτη επιχειρεί ένα ουσια­στι­κό βήμα προς τη συνολική κατανόηση της ιωάννειας αντιλήψεως για τη θεό­τητα του Ιησού.

            Η έβδομη μελέτη είναι μια τοποθέτηση του συγγραφέα επί της θεωρίας του δρος H. Warnecke για την ταύτιση Κεφαλληνίας-Μελίτης (Πρ. 28,1).

            Το όγδοο κείμενο αναλύει τα ερμηνευτικά και θεολογικά προβλήματα του Ρωμ. 6,10. Ο συγγραφέας προσπαθεί να συμβάλει στην κατά το δυνατόν σφαιρική κα­τανόηση του μικρού, αλλά και ιδιαιτέρως ενδιαφέροντος και δύ­σκο­λου αυτού κειμέ­νου, επισημαίνοντας τα ποικίλα προβλήματα που συνδέο­νται με αυτό και προ­τεί­νοντας λύσεις με τελικό σκοπό την αποσα­φή­νιση της ιδιάζουσας χριστολογικής ορο­λογίας του.

            Η ένατη μελέτη του τόμου εξετάζει τους όρους «σάρξ» και «πνεύμα» στην προς Γαλάτας επιστολή και στο Γνωστικισμό. Συγκεκριμένα εξετάζονται τα αποσπά­σματα Γαλ. 3,1-5. 4,6 (στη συνάφειά του) 5,16-26 και 6,7-10 που δίνουν μια σαφή εικόνα για τις περί σαρκός και πνεύματος αντιλήψεις του απ. Παύλου.

            Η δέκατη μελέτη ασχολείται με τη σχέση εκκλησίας και κόσμου στην προς Εφεσίους επιστολή βάσει του Εφ. 1,23β και της συνάφειάς του.

            Τέλος, η ενδέκατη μελέτη διερευνά τη σημασία της φράσης «συνερχό­μενοι επί το αυτό» της επιστολής Βαρνάβα (4,10β). Ο συγγραφέας προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα για το αν πρόκειται για εποικοδομητική ή ευχαριστιακή σύναξη των πιστών, καταλήγοντας στο τελευταίο.

            Το βιβλίο κλείνει με πίνακα βιβλικών χωρίων.  

Δημήτριος Κ. Πασσάκος, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη, 2001, σσ. 198.

            Συνδετικός ιστός, ο οποίος χαρακτηρίζει την παρούσα συλλογή βιβλικών μελετών, είναι η εφαρμογή της κοινωνιολογικής μεθόδου ερμηνείας των κειμένων της Καινής Διαθήκης.

            Στο εκτενές εισαγωγικό κεφάλαιο εξετάζεται η ιστορική εμφάνιση και ανάπτυξη της κοινωνιολογικής μεθόδου ερμηνείας των βιβλικών πηγών της χριστιανικής πίστης, η οποία και ακολούθησε, από τη δεκαετία του 1970 κ. εξ., τις ήδη κραταιωμένες ιστορικοφιλολογική, μορφοϊστορική, καθώς και τη μέθοδο της τελικής σύνταξης και έκδοσης των κειμένων. Δίνεται έμφαση στον δυναμισμό τον οποίο προσλαμβάνει η βιβλική ερμηνευτική με την εφαρμογή της νέας αυτής μεθόδου και αναφέρεται ακροθιγώς το έργο των πρωτοπόρων εισηγητών της μεθόδου (G. Theissen, W.A. Meeks, A. Schreiber, B.J. Malina κ.ά). Επίσης, ερευνάται η υιοθέτηση χρήσιμων ευριστικών εργαλείων και μεθοδολογικών οπτικών προερχόμενων από την κοινωνική ή πολιτιστική ανθρωπολογία.

            Στο επόμενο κεφάλαιο ο συγγραφέας διαπραγματεύεται τις οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις της εντολής του βιβλίου της Αποκαλύψεως για αποχή από τη βρώση ειδωλοθύτων. Στο τρίτο κεφάλαιο, η κοινωνιολογική μέθοδος ερμηνείας εφαρμόζεται στο ευαγγέλιο και κατά συνέπεια στην κοινότητα του αποστόλου Ματθαίου, η οποία βρίσκεται σε μια κατάσταση μετάβασης από την αρχική αγροτική φάση των χριστιανικών κοινοτήτων όπου επικρατεί το ιουδαιοχριστιανικό στοιχείο στην αστική φάση όπου οι ελληνιστές πιστοί αλλάζουν τα κοινωνικά δεδομένα και προκαλούν για νέες θεολογικές προσεγγίσεις.

            Ακολουθεί εκτενής μελέτη-σχόλιο πάνω στον συμβολισμό της τροφής και την κοινωνική σημασιοδότηση των διατάξεων περί «καθαρότητας» στην ιουδαϊκή παράδοση, στα προβλήματα τα οποία έθεσαν οι συγκεκριμένες πρακτικές ενώπιον των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων καθώς και στην υπέρβασή τους με το οικουμενικό και εσχατολογικό άνοιγμα του Χριστιανισμού. Αξιοποιούνται εδώ κλασικές μελέτες της πολιτισμικής ανθρωπολογίας (MaryDouglas και EdmondLeach) για την κοινωνική διάσταση της περί καθαρότητας νομοθεσίας.

            Σε δύο επίπεδα, θεολογικό και πολιτισμικό-ανθρωπολογικό, δομείται και το επόμενο κείμενο, το οποίο αφορά στο μυστήριο της Μετανοίας στην Ορθόδοξη Παράδοση. Αρωγή εκ μέρους της ανθρωπολογίας αντλείται από την θεματοποίηση και την εννοιολόγηση του τελετουργικού στις πρωτόγονες κοινωνίες (διαβατήριες, ευλάβειας, ενδυνάμωσης), ώστε να αρθρωθεί μια θεολογία της μετάνοιας στη βάση μιας λατρείας κοινοτικού-ευχαριστιακού και όχι δικανικού χαρακτήρα.

            Στο έκτο κείμενο του τόμου, οι δύο προς Θεσσαλονικείς επιστολές του αποστόλου Παύλου και το υπαρξιακό για τις πρώτες χριστιανικές κοινότητες θέμα της «καθυστέρησης της Παρουσίας» του Κυρίου δίνουν στο συγγραφέα την αφορμή για να αναπτύξει και να σχολιάσει τις ποικίλες απαντήσεις οι οποίες δόθηκαν στο ζήτημα της περί εσχάτων διδασκαλίας από τις πρώτες χριστιανικές κοινότητες και τους θεολόγους τους, ιδιαίτερα από τον Παύλο, και να δώσει έμφαση στην αυθεντική εσχατολογική παρουσία της εκκλησίας ιεραποστολικά εντός της ιστορίας.

            Η συλλογή αυτή μελετών κατακλείεται με έναν ερμηνευτικό σχολιασμό της παραβολής του «μεγάλου δείπνου» (Λουκ., 14,15-24), η οποία, ενώ κατά τον συγγραφέα παραπέμπει στο κοινωνιολογικό συμφραζόμενο των σχέσεων «πάτρωνα-προστατευόμενου», ανατρέπει τις παραδοσιακές σχέσεις, καθώς αντικαθιστά τις σχέσεις ανταποδοτικότητας με την αναδιανομή των αγαθών προς τους μη έχοντες. Το όλο θέμα εντάσσεται στην θεολογική στρατηγική του Λουκά υπέρ μιας Ευχαριστίας, στην οποία συμμετέχουν αδιακρίτως εξ Ιουδαίων και εξ Εθνών χριστιανοί.