~ Orthodox Theological Digital Library I.M.D. ~

Γεωργίου Φλωρόφσκυ, Οι Βυζαντινοί Πατέρες του Έκτου, Έβδομου και Ογδόου αιώνα, Μτφ Παναγιώτου Πάλλη, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη, 1993, σσ. 474.

Στον τόμο αυτό, παρεμβαίνει αρχικά ένα πρώτο κεφάλαιο αφιερωμένο στην ανάπτυξη της υμνογραφίας στη Χριστιανική Λειτουργία, καθώς και η παρουσίαση κάποιων αντιρρητικών συγγραφέων και κάποιων αναφορών στον σχηματισμό και τη λειτουργία των Ανθολογιών των πατερικών γνωμών ή κειμένων.

Σ’ αυτό το ευχάριστο, δογματικό διάλλειμα, ο αναγνώστης μυείται, άλλα και προβληματίζεται αναφορικά με τον τρόπο και το σκεπτικό εισαγωγής της υμνολογίας στη χριστιανική λατρεία. Παρακολουθεί, σε κομβικά σημεία, την πορεία της εξέλιξής τους, καθώς και τη συμβολή εξαίσιων ποιητών και υμνογράφων, κυρίως όμως θεολόγων, όπως ο άγιος Ρωμανός ο μελωδός και ο άγιος Ανδρέας Κρήτης.

Στη συνέχεια επανέρχεται στη δογματική συζήτηση με τη θεολογική επεξεργασία του «πνεύματος» όπως λέει χαρακτηριστικά της μονοφυσιτικής χριστολογίας. Αξιοσημείωτη είναι η παρατήρηση του π. Γεωργίου για την «απουσία ενός αισθήματος ανθρώπινης ελευθερίας στη μονοφυσιτική θεολογία», στη δυσκολία των μονοφυσιτών να καθορίσουν τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά στη σύνθεση του Θεανθρώπου. Έτσι, καθιστούσαν το «ανθρώπινο» στο Χριστό παθητικό αντικείμενο της θεϊκής επιρροής. Αξιόλογος είναι, ακόμη, ο παραλληλισμός μεταξύ μονοφυσιτισμού και αυγουστινιανισμού, στη βάση της εξώθησης του ανθρωπίνου στοιχείου στην αφάνεια και της καταστολής του από το Θεό.

Ακολουθεί μια εκτενής, παρ’ ότι επιγράφεται ως σύντομη, αναφορά στην ιστορία του μονοφυσιτισμού. Παρελαύνουν γεγονότα, πρόσωπα και θεολογικές θέσεις, αυτοκρατορικές αποφάσεις και μοναχικά κινήματα. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εκκλησιαστικοπολιτικές κινήσεις του Ιουστινιανού, άλλά και οι θεολογικές του απόψεις. Επίσης, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύνδεση της μονοφυσιτικής έριδας με μιά κάποια αναγέννηση του ωριγενισμού στα πρόσωπα μοναχών της Παλαιστίνης και της Αιγύπτου. Αποφασιστικό ρόλο στη συζήτηση έπαιξε η βαθειά θεολογική παρέμβαση του Λεοντίου του Βυζαντίου καθορίζοντας και ξεκαθαρίζοντας τους όρους: Υπόσταση, πρόσωπο και ιδιαιτέρως: Ενυπόστατον.

Η μετεξέλιξη του μονοφυσιτισμού σε μονοθελητισμό μονοενεργητισμό ήταν μια, ενδεχομένως, φυσιολογική εξέλιξη της αιρετικής σκέψης στο ίδιο πνεύμα κατανόησης μιας δοκητικής, παθητικής και τελικά ανερμήνευτης ανθρωπότητας στο Χριστό. Ήταν ο αργοπορημένος επίλογος της μονοφυσιτικής κίνησης. Η θεολογική παρουσία και προσφορά του Μαξίμου του Ομολογητή κρίνει την εξέλιξη των πραγμάτων, άλλα και καταθέτει την ευρύτερη και συνεκτικώτερη θεολογική σύνθεση στην ιστορία της χριστιανικής σκέψης.

Το βιβλίο τελειώνει με την παρουσίαση και τη θεολογική προσφορά του αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού και της έβδομης Οικουμενικής Συνόδου. Ο ώριμος χαρακτήρας της θεολογικής σκέψης του Δαμασκηνού φανερώνει την ωριμότητα της Χριστιανικής Θεολογίας στις μέρες του, άλλα και τον ακατάβλητο πειρασμό του ανθρώπου για ζητήματα και αντιπαραθέσεις. Το πρόβλημα της Εικονομαχίας συνιστά χαρακτηριστικό παράδειγμα των ανωτέρω, και η έβδομη Οικουμενική Σύνοδος συμβολική πράξη κατακλείδας στη διαλεκτική των θεολογικών ιδεών στον αρχαίο κόσμο.

Γεωργίου Φλωρόφσκυ, Οι Βυζαντινοί Πατέρες του 5^ου αιώνα, Μτφ Παναγιώτου Κ. Πάλλη, Πουρναράς, Θεσσαλονίκη, 1992, σσ. 620.

Το βιβλίο αυτό συνιστά το δεύτερο μέρος μιάς τετραλογίας που ξεκινά από τους Πατέρες του 4^ου αιώνα, για να καταλήξει, στο τέταρτο μέρος, στους Πατέρες του ογδόου. Μεστή πατρολογική μελέτη με έντονα θεολογικό χαρακτήρα, αν και δεν απουσιάζουν διόλου οι ιστορικές και γραμματολογικές αναφορές. Άλλωστε, σύνολο το εγχείρημα αυτής της τετραλογίας αφορμάται από την πεποίθηση του συγγραφέα ότι οι πατερικές σπουδές δεν πρέπει να εξαντλούνται απλά σε μια γραμματολογική και ιστορική παρουσίαση των προσώπων και των έργων των Πατέρων, αλλά να εξακτινώνονται μέχρι την «διαλεκτική» των ιδεών τους, την ανάπτυξη της προβληματικής τους, τόσο για την αντιμετώπιση των αιρετικών προκλήσεων, όσο και για την θεολογική οικοδομή του σώματος της Εκκλησίας.

Στις ημέρες του π. Γεωργίου τόσο η ανάπτυξη της πατερικής θεολογίας με τις κριτικές μονογραφίες που άρχισαν να βλέπουν το φώς της δημοσιότητας, όσο και η αρτιγέννητη, στον 20^ο αιώνα, συγγενής επιστήμη της ιστορίας των δογμάτων, ώθησαν προς την κατεύθυνση αυτή. Έτσι, κυρίαρχη ,αν και όχι πρωτότυπη, μέριμνα του π. Φλωρόφσκυ ήταν να κατασταθεί η Πατρολογία κάτι περισσότερο από ένα είδος ιστορίας της γραμματείας. Να κατασταθεί μια γόνιμη και δημιουργική αποτύπωση της διαλεκτικής των θεολογικών ιδεών και των ζυμώσεων, που γνώρισε ο χριστιανισμός στην ιστορική του πορεία και να οικοδομηθούν τα πλαίσια της θεολογίας, ως ζωντανής μαρτυρίας της χριστιανικής αλήθειας.

Το βιβλίο ξεκινά με την παρουσίαση της καινοδιαθηκικής κληρονομιάς, μιάς βαθύτατης κατά τον συγγραφέα συμπαραδήλωσης της υπαρξιακής αγωνίας του πρώιμου Χριστιανισμού για το Πρόσωπο του «Υιού του ανθρώπου» και τη σχέση του με τον Πατέρα. Προχωρά στην κατοπινή βίωση της παραπάνω αλήθειας, όπως αυτή εκφράστηκε στα έργα των πρώτων χριστιανών συγγραφέων. Σταματά σε κομβικά σημεία επεξεργασίας του Χριστιανικού Δόγματος όπως: Τον Μοναρχιανισμό, τους Τερτυλλιανό και Ιππόλυτο, τον Ωριγένη, για να φτάσει στη Νίκαια και από εκεί στην Έφεσο.

 Με εξοπλισμό τις παραπάνω αναλύσεις του, ο συγγραφέας επεξεργάζεται τα κύρια πρόσωπα και τις ιδέες τους που σημάδεψαν την Χριστολογική προβληματική του 5^ου αιώνα.

Πραγματεύεται την θεολογική παρουσία του Θεοδώρου Μομψουεστίας με μία αναλυτική παρουσίαση των έργων του, τη σχέση του θεολόγου αυτού με τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο, αλλά και την αντίληψη της «αντιοχειανής χριστολογίας» που πηγάζει από τα έργα του. Παραθέτει την κυρίαρχη θεολογική τάση του Νεστορίου, άλλα και τη θεολογία του Αλεξανδρείας Κυρίλλου ως την αντίπαλη θεολογική τάση.

Η μετεξέλιξη των χριστολογικών ιδεών από τον Νεστόριο στον Ευτυχή, δίδει την ευκαιρία στην ανάπτυξη και τη σύνθεση της Χαλκηδόνιας Χριστολογίας. Ο ρόλος του Θεοδωρήτου Κύρου και του «τόμου» του πάπα Λέοντος εκφράζουν το διαλεκτικό θεολογικό υπόστρωμα που η σύνοδος της Χαληδόνας ώφειλε να ξεκαθαρίσει.

Τη διαδρομή αυτή της χριστολογικής προβληματικής ο π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ διανύει με εξοπλισμό τη βαθύτατη ιστορικοδογματική γνώση και την απλή άλλα και πλέρια μεθοδική της παρουσίαση, Οι αρετές του αυτές καθιστούν τον τόμο γοητευτικό και εύκολα προσπελάσιμο.

Νικολάι Μπερντιάεφ, μτφρ. Ε. Δ. Νιάνιος, εκδ. Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη, χ. χρ., σσ. 269.

Στην εισαγωγή του βιβλίου, με τίτλο «Η θρησκευτική ιδέα του ρωσικού κράτους», ο Μπερντιάεφ ισχυρίζεται πως ο ρωσικός κομμουνισμός έχει εθνικές ρίζες και εξ αυτού του γεγονότος δεν αρκεί για την κατανόησή του μόνο η γνώση του μαρξισμού. Η ρωσική ψυχή είναι διαμορφωμένη και σφραγισμένη από την ορθόδοξη Εκκλησία. Περιγράφει συνοπτικά την ανάπτυξη της αντιλήψεως για την Μόσχα ως Τρίτη Ρώμη, το εκκλησιαστικό σχίσμα των Παλαιοπίστων στα μέσα του 17^ου αι., τη μεταρρύθμιση του Μεγάλου Πέτρου και την διάσπαση των δεσμών κρατικής διοίκησης-ιντελιγκέντσιας και λαού.

            Στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζεται ο χαρακτήρας της ρωσικής ιντελιγκέντσιας, οι επιδράσεις από τον γερμανικό ρομαντισμό και ιδεαλισμό, το πρόβλημα του ανήκειν στην Ανατολή ή στην Δύση και οι Σλαβόφιλοι. Στη συνέχεια, στο δεύτερο κεφάλαιο, προσεγγίζεται ο ρωσικός μηδενισμός και σοσιαλισμός και προσωπικότητες όπως ο Μπιελίνσκι, ο Ντομπρολιούμπωφ, ο Τσερνιτσέφσκι και ο Πισάρεφ. Το τρίτο κεφάλαιο αφιερώνεται στον ρωσικό λαϊκισμό και αναρχισμό και στις ιδέες των Νετσάεφ, Ντζερζίνσκι, Μπακούνιν, Λαβρώφ, Μιχαηλόφσκι, Τκάτσεφ, Πλεχάνωφ και Γελιάμπωφ. Αντικείμενο του τετάρτου κεφαλαίου αποτελεί η ρωσική λογοτεχνία του 19^ου αι., της οποίας καταδεικνύεται ο προφητικός χαρακτήρας στο έργο των Πούσκιν, Κομιακώφ, Γκογκόλ, Μπλοκ, Ντοστογιέφσκι, Τολστόη, Λεόντιεφ, Σολόβιεφ και Φεντόρωφ.

            Στο πέμπτο κεφάλαιο τυγχάνουν διαπραγμάτευσης οι ιδιόμορφες σχέσεις του ρωσικού μαρξισμού με τον κλασικό μαρξισμό, καθώς και τα ποικίλα ρεύματα που διαμορφώθηκαν εντός του ρωσικού μαρξισμού. Ακολουθεί, στο έκτο κεφάλαιο, μια διεισδυτική και κριτική προσέγγιση στον ρωσικό κομμουνισμό και την Οκτωβριανή Επανάσταση, ιδιαίτερα στην προσωπικότητα και το έργο του Λένιν.

            Το καταληκτήριο κεφάλαιο του βιβλίου τιτλοφορείται «Κομμουνισμός και Χριστιανισμός». Εδώ ο Μπερντιάεφ ισχυρίζεται πως ο κομμουνισμός αντιτίθεται σε κάθε θρησκεία, καθώς ο ίδιος αντιπροσωπεύει μια θρησκεία. Εξετάζει κριτικά τις αντιθρησκευτικές αντιλήψεις από τον Μαρξ ως τον Λένιν και τις αιτίες των θρησκευτικών διώξεων του Σοβιετικού καθεστώτος. Κατηγορεί τα ιστορικά λάθη της Εκκλησίας ως αιτίες της επιτυχίας του κομμουνισμού, στον οποίο διαπιστώνει ιουδαιοχριστιανικές ρίζες όσον αφορά στο κήρυγμά του για κοινωνική δικαιοσύνη. Ο Χριστιανισμός κατά τον Μπερντιάεφ αντιτάσσεται τόσο στον αστικό καπιταλισμό όσο και στον άθεο κομμουνισμό, αλλά οφείλει να μην χάνει την κοινωνική διάστασή του. Διακηρύττει πως ο αγώνας για το ψωμί των άλλων (κοινωνική δικαιοσύνη) είναι πνευματικό και θρησκευτικό πρόβλημα.